Het Barre Land
De permanente crisis waarin de wereld zich bevindt
Robert D. Kaplan

Dit boek bestaat uit drie delen.

In het eerste deel beschrijft de auteur de riskante positie waarin de wereld terecht is gekomen. Conflicterende belangen, aangewakkerd door de agressie van moderne dictators als Rusland en China teisteren de stabiliteit van ons mondiale systeem. Crises stapelen zich op en zijn met elkaar verweven waardoor ze zichzelf versterken. Digitale besturingssystemen zijn zo complex dat als één knooppunt wordt ontregeld het hele systeem in elkaar kan storten. “Letterlijk alles kan ons overkomen” (blz. 15).
Er is behoefte aan leiders die het hoofd koel houden, maar gematigdheid staat onder druk sinds sociale media als een veenbrand emoties aanwakkeren en opzwepen. Bovendien is de menselijke aard niet veranderd. Vladimir Poetin is de gevaarlijkste Russische leider sinds Stalin. Xi Jinping is even meedogenloos als Mao. Donald Trump is dom en ijdel net als Franz von Papen die Hitler in het zadel hielp. In de huidige wereld is het basismateriaal aanwezig dat tot een ware ramp kan leiden (blz. 41).

Het tweede deel behandelt de sterke en zwakke punten van de drie grootmachten: Rusland, China en de VS.

Rusland heeft zich met de aanval in 2022 op Oekraïne verkeken op het weerstandsvermogen van dat land. Het Russische leger presteerde het eerste jaar ver onder de maat. In plaats van een klinkende overwinning te behalen binnen een paar weken, sleept de strijd zich al drie jaar lang voort ten koste van enorme verliezen. Oekraïne is de achillespees van Poetin geworden.

China staat er veel sterker voor dan Rusland. Het land heeft onder Xi en diens voorganger een snelle economische en technologische groei doorgemaakt, waardoor de levenstandaard omhoog is gegaan. Die economie hapert nu, de bevolking is als gevolg van het eenkindbeleid verouderd, het aantal arbeidskrachten is daarmee snel afgenomen. Sociale spanningen zijn er, maar door permanente digitale surveillance houdt Xi de samenleving in een ijzeren greep.

De Verenigde Staten staan er van deze drie nog het beste voor. De bevolking vergrijst er minder snel dan in de andere twee concurrerende grootmachten. De economie floreert en op technologisch gebied loopt het land nog steeds voorop. Maar het begrotingstekort is torenhoog en polarisatie splijt het land.
Eigenlijk zijn alle drie de landen op hun retour, maar ieder op andere punten en in een verschillend tempo.

In deel drie gaat het over de megastad. Meer dan 55% van de mensheid leeft in grote steden. In 2050 zal twee derde van de mensheid dicht op elkaar leven in gigantische steden. Overal is de skyline hetzelfde: glimmende, monochrome steden waar de sociale media een immens effect hebben op de media. Vanwege de onderlinge verbondenheid via het internet kunnen steden met hun opeengepakte bevolking gevaarlijke plaatsen worden, bijzonder vatbaar voor manipulatie van informatie.  Sociale media begunstigen de extremen en dat maakt het electoraat bozer. “De massamaatschappij staat voor de deur in een vorm die we ons nooit hadden kunnen voorstellen” (blz. 144). De megastad is in de greep van de geldcultuur van bankiers, effectenhandelaars, onroerendgoedhandelaars en mediagiganten. Conformisme zal de norm zijn; de andersdenkende wordt gecanceld.
Tot zover een weergave van de inhoud van dit boek.

“Beklemmend” is misschien het beste woord om die inhoud te typeren. Op blz. 11 staat een beschrijving van het leven in Berlijn voordat Hitler in 1933 de macht greep: decadentie, grootschalige perversie, uitzinnige feesten tegen de achtergrond van een bankroete middenklasse. Berlijn was “Sodom aan de vooravond van zijn vernietiging”. Op dat punt staat de mensheid opnieuw. Dansen op de rand van de vulkaan met het zwaard van Damocles boven het hoofd. Er is alle reden tot grote bezorgdheid, al weten we nooit hoe het verhaal zich verder zal ontvouwen.

De structuur van het boek vind ik wat minder geslaagd. De stijl is springerig, waardoor er veel herhalingen in het boek staan. Vooral het derde deel had een strakkere compositie verdiend. Maar de krachtige, indringende en inzichtrijke zinnen in dit boek compenseren die brokkelige structuur ruimschoots. Kaplan beschrijft de wereld zoals die zich aan ons vertoont. Een wereld die onbestuurbaar wordt. Dat is geen pessimisme, maar realisme. In de woorden van Kaplan: pessimisme is minder gevaarlijk dan ongefundeerd optimisme.

Robert D. Kaplan (1952) is de auteur van meer dan twintig boeken over buitenlandpolitiek. Hij is journalist geweest, adviseur van de Special Forces van de Amerikaanse strijdkrachten en was gasthoogleraar aan een Amerikaanse universiteit. Het boek is vertaald door Conny Sykora.

ISBN 9789000396900 | Paperback | Omvang 208 blz. | Uitgeverij Spectrum | 28 januari 2025

© Henk Hofman, 18 februari 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.