http://wietekevanzeil.nl

Altijd iets te vinden
De kunst van het oordelen
Wieteke van Zeil

Wieteke van Zeil is kunsthistoricus en journalist en schrijft de wekelijke serie 'Oog voor Detail' in de Volkskrant.
Haar vorige boek 'Goed kijken begint met negeren' had de ondertitel de kunst van opmerkzaamheid. Daarin wees zij ons op details in kunstwerken die wij zo goed als zeker over het hoofd zouden zien bij het bekijken van die creaties. Zij borduurde verder op deze dingen waar zij ons opmerkzaam op maakte en verklaarde of verbond dat detail met ons dagelijks leven.

In dit boek is haar uitgangspunt het oordeel dat wij - kunnen - hebben over een kunstwerk. Voorafgaand aan haar observaties licht Wieteke van Zeil in zes tips uitgebreid toe hoe je tot een weloverwogen oordeel kunt komen. Die tips zijn verrassend en doen je nadenken over hoe je eigenlijk tot een oordeel komt. Ze vertelt onder andere dat jouw stemming of onwetendheid factoren van invloed kunnen zijn op ons oordeel. Zo herinner ik me zelf een gedicht dat ik vlak na mijn scheiding ingelijst in een etalage zag hangen. De tekst raakte me diep, terwijl ik zeker weet dat hetzelfde gedicht me vijf jaar eerder lang niet zo geraakt had. Het waren de omstandigheden die me zo ontvankelijk maakte.

Zoals gemeld kan onwetendheid ook een oordeel opleveren.
In het boek vertelt de schrijfster dat bij een kunstwerk een takje hoorde. 'Een doodgewone tak, een beetje dor, met een paar blaadjes.' Dat takje lag op de grond en in feite ergerde dat takje haar. Jaren later hoorde ze dat het takje van brons was. Dat het takje een onderdeel is van een oeuvre van werken waarin dat wat vergaat en dat wat blijft een thema is; een ode aan materialen die leven, transformeren of sterven, en materialen die blijven.
Dat maakte dat zij het takje met heel andere ogen zag.

Ook kan door het kunstwerk vaker te zien het oordeel veranderen. Je kunt het aanvankelijk afschuwelijk vinden maar doordat je het meerdere keren bekijkt en er min of meer vertrouwd mee raakt, kun je het mogelijk uiteindelijk zeer gaan waarderen.
Het is interessant om al deze tips te lezen.

En dan komen we bij de kunstwerken zelf. Elke keer zien we een klein onderdeel van een kunstwerk en op de volgende bladzijde het hele werk.
Dat detail wordt besproken en in een groter geheel geplaatst. Dat grotere geheel kan op het kunstwerk zelf slaan maar ook op een actueel item of ons dagelijks leven. Maar te allen tijden is het interessant en toevoegend.
Persoonlijk vond ik de ogen vol tranen van Maria Abramovic en de daaropvolgende foto van het geheel erg indrukwekkend. Maar ook Black Drwaings van Malene Dumas waarop allerlei portretten staan afgebeeld van zwarte mannen. Waarmee Dumas laat zien dat deze mannen, die vaak als een groep worden gezien, allemaal hun eigen gezicht hebben en een eigen gemoed, karakter, verlangens en schoonheid.
In totaal worden 59 kunstwerken besproken. Dat kunnen schilderijen zijn of beeldhouwwerken of foto's etc.

Doorheen het boek staan nog vijf essays die in onderwerp variëren van de kleur van de kleur van Jezus in een kunstwerk, vrouwelijke kunstenaars en waardering voor hen tot 'het leesbare gezicht van de kunstenaar' oftewel kun je aan de geportretteerde aflezen dat hij of zij kunstenaar is?

Opnieuw een erg prettig en leerzaam boek van Wieteke van Zeil. Het maakt dat je na het lezen van de toelichting bij een kunstwerk even na blijft denken en kijkt hoe dat schilderij, beeld of die foto voor jou voelen. Ben je het met de schrijfster eens? Of juist helemaal niet? Soms word je nieuwsgierig naar meer werk van een kunstenaar, soms sta je verbaasd dat bepaalde zaken toch een taboe zijn op een kunstwerk etc.
Ook dit derde boek waarin details in de kunst worden besproken is er een om vaak open te slaan om er weer een stukje in te lezen en zelf mogelijk nieuwe details te leren kennen.


ISBN 9789045042237 | Paperback | 320 pagina's | Atlas Contact | september 2020

© Dettie, 5 november 2020

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Goed kijken begint met negeren
De kunst van opmerkzaamheid
Wieteke van Zeil

Als je kunstwerken, met name schilderijen, bekijkt, dan zie je in eerste instantie datgene wat de aandacht trekt. Een vrouw, een man, een dier, een gebouw, een vaas met bloemen etc. maar als je daar langs kijkt, als je die 'aandachttrekkers' negeert dan openbaart zich nog een heel andere wereld, namelijk de wereld van het detail.

In dit boek laat Wieteke van Zeil, journalist en historica, ons de details van 56 kunstwerken zien en vertelt daarover op een heldere soms humoristische ter zake kundige manier.  'Dit boek is voor iedereen die bewuster wil kijken en meer wil opmerken.' zegt zij zelf daarover.

Het eerste kunstwerk dat besproken wordt is een detail uit De triptiek van de wederopstanding van Hans Memling.

We zien een gehelmde soldaat die een hand voor zijn ogen houdt en het hoofd van een slapende soldaat.
Wieteke van Zeil nam aanvankelijk aan dat de soldaat met de helm net wakker werd en in zijn ogen wreef, maar ontdekte vervolgens dat het het iets heel anders aan de hand was... De soldaat schermde zijn ogen af tegen het goddelijke felle licht dat Jezus uitstraalde. In zijn helm zien we namelijk Jezus weerspiegeld. Eveneens blijkt dat de soldaat naast hem niet lag te slapen maar stomverbaasd naar Jezus kijkt die hij in het harnas van de soldaat naast hem weerkaatst ziet! - Deze laatste reflectie is niet groter dan een vingernagel.-

Op de volgende pagina zien we het hele schilderij en blijken de soldaten achtergrondfiguren die in feite amper opvallen naast het rode kleed van Jezus.

Deze ontdekking maakte dat Wieteke van Zeil zich meer ging verdiepen in de details van schilderijen en welk verhaal zij te vertellen hebben. Een geluk voor ons, anders was dit mooie en interessante boek niet verschenen.
 
Elk kunstwerk dat zij behandelt, wordt op deze manier getoond. Eerst het detail en op de volgende pagina het hele schilderij. De details zijn al vaak kleine kunstwerken op zich en het is vaak verrassend welke plek zij hebben op het hele schilderij.

Het is frappant wat zij over een detail weet te vertellen. Enkele keren vraagt ze kenners wat een detail mogelijk kan voorstellen, zoals bij het schilderij Portret van Elisabeth Tallyarde van Godefridus Schalken. De vrouw op het schilderij heeft een merkwaardig soort lange 'handschoen' aan waarvan de vingertopjes afneembaar zijn. Na een telefoongesprek met kostuumhistorica Irene Groeneweg blijkt dat het hier mitaines betreft. Deze dienden om de huid blank te houden, een blanke huid vertegenwoordigde immers rijkdom.

Wieteke van Zeil weet om deze mitaines heen een erg leuk verhaal te weven dat begint bij de zangeres Madonna - die ook een blanke, bijna witte huid had, een mouche had én lange handschoenen droeg, (Het was haar knipoog naar de  romantiek van de 18e eeuw.) om vervolgens via de handschoenen uit te komen bij de vrouw op het schilderij. Erg knap én vermakelijk geschreven.

Een andere keer weet haar eigen schoonvader, een gepensioneerde schoenmaker, haar alle namen van de instrumenten die op een schilderijdetial  (zie foto) te zien zijn, te benoemen. Verder zien we een prachtig snijwerk (papier) en inlegwerk, in detail, evenals een mooie tegel met Arabische teksten. In feite alles waar het oog van Wieteke op valt.

Naast dit alles geeft Wieteke van Zeil zeven belangrijke inzichten die deze manier van kijken haar bracht en die wij, als we willen, ook kunnen toepassen.

Eveneens zijn er zeven interviews met kijkexperts te lezen in dit boek, zoals Royce Darmin, luchtverkeersleider, Gerrit Hiemstra, weerexpert, Jamil Meusen, commissaris van politie, Paul Mijksenaar, ontwerper, etc.

Het is echt zo'n boek dat je nog vele keren zal openslaan om je weer eens te verdiepen in de details, want dankzij de verhalen die Wieteke van Zeil ons te vertellen heeft ga je zelf ook steeds beter naar de kunstwerken kijken die zij ons toont.
Kortom, het is puur genieten!

ISBN 9789045036557 | Paperback | 268 pagina's | Atlas contact | juni 2018

© Dettie, 29 juli 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Dichterbij
Wieteke van Zeil

Een aantal jaren geleden gingen manlief en ik een aantal zondagochtenden naar een cursus in het Frans Hals museum in Haarlem. Daar werden we naar één of een aantal schilderijen geleid en gewezen op details die je normaal gesproken niet opvallen. Degene die ons rondleidde wist ons heel enthousiast allerlei zaken te vertellen over bijvoorbeeld de symboliek van dat detail of wie dat persoon was die daar zo klein afgebeeld stond of waardoor je, dankzij dat detail, kon zien in welke periode het schilderij gemaakt was, etc. Het waren prettige ochtenden waarna je opgeladen en vol indrukken weer naar huis ging.

Nog steeds heeft het Frans Hals museum oog voor detail. Van 14 november 2015 t/m is er Ik zie, ik zie... een tentoonstelling over kijken, te bezichtigen.  Onder andere kunstrecensente Wieteke van Zeil en romanschrijfster Niña Weijers leren de bezoeker op een andere manier kijken en vertellen daar prachtige verhalen bij.

Diezelfde Wieteke van Zeil verzorgt ook een veelgelezen kunstrubriek in de Volkskrant waarin ze ons vertelt over rare, opmerkelijke, onbegrijpelijke, knappe en onverwachte details die haar opvallen in een kunstwerk. 52 van deze artikelen zijn nu verzameld in dit boek met de foto's van het betreffende kunstwerk én een foto van een detail uit dat kunstwerk.

Erg bijzonder vind ik het artikel getiteld 'Zijn jongere ik' Op de afbeelding zien we de voet van een zuil waarop met rood krijt een poppetje getekend is, zoals kinderen kunnen doen. Armen als stokken, vingers als latjes, een hoedje zodat je kunt zien dat het een meneer is. Daaronder staan de letters G.H. Sla je de bladzijde om dat zien we een heel statig kerkinterieur met zuilen geschilderd door Gerard Houckgeest. Het schilderij dateert uit 1651! "Dat er ook in de zeventiende eeuw gedachteloos werd gekrabbeld, zelfs in de kerk - ik vind het een heerlijk idee." Schrijft Wieteke van Zeill om vervolgens in te gaan op graffiti in zijn algemeen en op dit schilderij in het bijzonder.

Ook in het artikel 'Ongelijken' weet de schrijfster erg boeiend weer te geven wat haar zo fascineerde aan het detail dat ons getoond wordt. We zien een ineengedoken man met een een sombere blik. Hij schuilt een beetje weg achter een rug. Het lijkt alsof hij luistert naar iemand die hem iets in het oor fluistert of een kus wil geven, dat is niet helemaal duidelijk. De schok is groot als je op de volgende pagina het hele schilderij ziet. (De derde mei 1808 in Madrid van F. de Goya) Er staat een groepje mensen voor een vuurpeloton. Eén man in zeer lichte kleding staat met zijn armen wijd, in een bijna beschermend gebaar voor dat peloton, achter hem schuilen mensen weg o.a. onze man uit het detail. De schrijfster associeert dit schilderij met de 'tankman' die in Peking voor de tank ging staan. Ze ziet verder dat op het schilderij alle facetten van wat op zo'n cruciaal moment door iemands hoofd spookt, zijn weergeven in dit schilderij. Zelf kijk je daarna ook met heel andere ogen naar dit toch al indrukwekkende schilderij.

Als je de artikelen leest word je nieuwsgierig naar meer. Je wilt het hele schilderij afspeuren naar meer details. De foto's van de hele kunstwerken zijn helaas vaak vrij klein afgebeeld zodat soms het detail nauwelijks terug te vinden is. Gelukkig is er internet waar je de schilderijen vaak wel in het groot kunt zien, soms  zelfs tot in... detail!

Wieteke van Zeil heeft er erg prettige schrijfstijl, ze maakt bijzonder associaties, ze ziet inderdaad meer dan wij, of het nu een haarspeld, een bijzonder schaduw, een bij die een cupido prikt of Amsterdam zonder fietsen is, het valt haar op en ze weet er een interessant en vaak amusant verhaal over te vertellen. Je kunt je uren verdiepen in de details die de schrijfster ons toont, je waant je even in een heel andere wereld.
Zelf weet ze mooi te verwoorden wat het met je doet...

"Omdat ik dichterbij kwam, letterlijk door studie en schrijven, kwam ik ook dichter bij begrip van andere dingen in de wereld. Meer dan een paar keer keek ik na het werken aan een detail niet slechts anders naar het kunstwerk, maar ook anders naar de wereld.'

Het is zo'n boek dat je telkens oppakt om weer een paar 'verhalen' te lezen. Elke keer opnieuw weet Wieteke je te verrassen met een detail, maar vooral met haar verhaal om dat detail heen. Puur genieten!

ISBN 9789045029924 | Hardcover met leeslint | 252 pagina's | Atlas Contact | 13 november 2015

© Dettie, 15 december 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER