Eleanor Marx
Een leven
Rachel Holmes

Eleanor Marx (1855-1898) was de dochter van Karl Marx. Zij was een gepassioneerde marxiste, feministe en activiste. Ze organiseerde demonstraties en congressen, hield lezingen en publiceerde tal van boeken en artikelen. Ze beheerde de literaire nalatenschap van haar vader en schreef een eerste biografie over diens leven. Eleanor was een vrije en onafhankelijke vrouw. Toch werd haar leven beheerst door drie mannen.

De eerste was haar vader, die zij adoreerde. Uit dit boek komt Marx naar voren als een man die hield van zijn gezin. Hij bracht zijn kinderen liefde bij voor boeken, hij vertelde ze verhalen en ravotte met zijn kinderen. Maar hij was ook de strenge gezinspatriarch.

De tweede is Friedrich Engels, nauw bevriend met Karl Marx. Engels sleepte het gezin met financiële bijdragen door perioden van grote armoede heen. Na het overlijden van Marx en diens vrouw stelde hij zich op als een tweede vader voor de weeskinderen.
De grote deceptie kwam voor Eleanor toen vlak voor het overlijden van Engels uitkwam dat niet hij de vader was van een onwettig kind bij de huishoudster van het gezin Marx, maar Marx zelf. Marx had een affaire gehad met de huishoudster toen zijn vrouw op familiebezoek was in Duitsland. Marx en Engels hielden het vaderschap verborgen. Engels werd erop aangekeken, maar hij bevestigde noch ontkende het. Eleanor was zeer teleurgesteld dat beide mannen de waarheid voor haar verborgen hadden gehouden. Ze ervoer het hele gebeuren als bedrog. Ineens was het kind-zonder-vader haar halfbroer.

De derde man was Edward Aveling, met wie Eleanor samenleefde. Trouwen kon niet, omdat Aveling wel apart van zijn vrouw leefde, maar niet van haar was gescheiden. In die tijd was het samenwonen met een man, en nog wel een gehuwde man, schokkend. Aveling was een rokkenjager die bovendien het geld dat Eleanor verdiende erdoorheen joeg. Toch bleef ze hem trouw.

Het is wel bitter dat het leven van deze fiere vrouw, die streed voor emancipatie van de vrouw, beheerst werd door drie mannen, naasten nog wel, die in feite tekortschoten in hun behandeling van Eleanor. Het is vooral onbegrijpelijk – al voor de tijdgenoten – dat Aveling niet de deur werd gewezen. 

Eleanor kwam haar hele leven op voor de armen, de rechtelozen, de werkelozen. Nu waren de sociale omstandigheden in de 19^e eeuw ook werkelijk ten hemel schreiend. “Op de scheepswerven wroeten en jakkeren mannen zich als beesten af – en dat allemaal voor drie of vier penny per uur!” “Op het platteland sjokken mannen, vrouwen en kinderen vele mijlen af om te komen hooien, maar vanwege de regen moeten ze onverrichter zake met lege handen en even hongerig de lange weg terug naar huis nemen.” (blz. 355 en 356). “In een kamer, neen een kelder, een donker onderaards krocht ligt een vrouw op wat stro en juten lappen. Haar borst is half weggevreten door de kanker. Rondom haar staan vier kinderen en een baby te huilen om een korst brood.” (blz. 356).

Een werkweek besloeg zes dagen van 12 uur per dag. Vrije dagen waren er amper. De meeste arbeiders waren op 35-jarige leeftijd versleten en stierven rond het 40^e jaar.

Rachel Holmes beschrijft boeiend hoe Eleanor haar leven, gezondheid en geld opofferde in een niet aflatend gevecht om sociale hervormingen af te dwingen.
Het boek is wel wat wijdlopig. Maar degene die zoveel mogelijk van het leven van deze dappere vrouw te weten wil komen, zal dat geen bezwaar vinden.

Op blz. 517 beschrijft Holmes alle sociale verworvenheden van nu toe aan de inzet van Eleanor Marx en andere marxisten. Maar dan zien we de inzet van anderen over het hoofd. Het Leger des Heils en de Quakers werkten ook in de sloppen van de fabriekssteden.

Een speciaal probleem dat dit boek aan de orde stelt is het hebben van een gezin. De meeste vrouwen (en ook mannen) hebben een kinderwens. Eleanor had die ook, maar Edward Aveling zag het niet zitten. Zodra er kinderen zijn, zijn er ook beperkingen. Holmes heeft het over vrouwen die aan de haard gekluisterd zitten en baby’s moeten krijgen (blz. 518). Feministen hebben het over de ‘reproductieve rechten’ van de vrouw (o.a. blz. 518). Een lelijke benaming. De vrouw is geen kopieerapparaat waar we een velletje papier in leggen om een kopie te krijgen. Het punt is echter: als we de samenleving niet uit willen laten sterven, moet er een nageslacht zijn. Maar mensen die niet in staat zijn om een stukje van hun vrijheid en eigen ambitie in te leveren, kunnen beter niet aan kinderen beginnen. Heb je ze wel, dan moet je ook je verantwoordelijkheid nemen. Het gaat om het stellen van prioriteiten. Jagen we alles na wat we willen, dan gaat het een ten koste van het ander.

Het boek van Rachel Holmes is boeiend geschreven en goed gedocumenteerd. Het is heel waardevol om het marxisme te bezien door de ogen van de grondlegger. Het boek is heel compleet met een omvangrijk notenapparaat, een bibliografie en een register.

Volgens de achterflap is Holmes een feministe, activiste en auteur. Ze schreef verschillende biografieën over spraakmakende vrouwen. De prima Nederlandse vertaling is van Jan Reyniers.

ISBN 9789462672796 | Paperback | Omvang: 575 blz. | uitgeverij EPO | april 2021

© Henk Hofman, 10 juli 2021.

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER.