Herdenken herdacht
Een essay om te vergeten
Simon(e) van Saarloos

Dit is een klein maar geen gemakkelijk boekje. Hoewel het achterin staat, is het uitgangspunt in feite een gedeelte uit een traktaat van Friedrich Nietzsche: ‘Over nut en nadeel van geschiedenis voor het leven’. Hierin pleit hij voor een kritische omgang met ons verleden ook als dat vragen oproept, schuurt en ons confronteert met feiten die we liever zouden willen vergeten. Geschiedenis is nodig voor een volk, is ons culturele erfgoed en is samenbindend maar de – te – grote hoeveelheid feiten kan ook verlammend werken. We overzien niet meer wat echt belangrijk is en laten hetgeen belangrijk en minder belangrijk is, naast elkaar bestaan. Nietzsche hoopt op een nieuwe, kritische bewustwording waarin geschiedenis ons weer iets te zeggen heeft.

Dit betoog sluit goed uit bij wat Van Saarloos, schrijver en filosoof, in dit boekje wil zeggen. In 2015 was zij de jongste gast ooit in het VPRO-programma Zomergasten. Zij wil de geschiedenis opnieuw doordenken en fundamenteel ánders benaderen.

Het boek haakt aan bij actuele discussies over herdenken van ons slavernijverleden en standbeelden van ‘foute’ zeehelden die hierbij betrokken waren. Maar ook de wijze waarop we omgaan met de slachtoffers van de MH17 en 4 en 5 mei komen ter sprake. Het nationaal comité 4 en 5 mei spreekt van een ‘gemeenschappelijke basis’ onder ons volk voor deze dagen. Ons algemene gevoelen is ‘nooit weer’ en dat is de basis van onze drang naar vrijheid van meningsuiting en ons respect voor andersdenkenden. De vraag is echter of dit werkt: ‘Mensen weten, en doen niets. Weten en herinneren maken niet moreel’, pag. 53.

Wij beleven onze geschiedenis op verschillende wijze en we zijn ons dat vaak niet eens bewust. Dat is de kern van de zaak. Blanke mensen uit westerse landen beseffen vaak amper de schaduwen van hun verleden m.b.t koloniën en slavenhandel. En áls ze het beseffen, staan ze de pijn ervan niet toe omdat het hun zelfbeeld door elkaar gooit. Zo kan het verleden ons verlammen en een schuldgevoel bezorgen en dat willen we eigenlijk niet. Waar de een het goed vindt dat er ‘struikelstenen’ zijn voor huizen waar Joden woonden die in de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd, vindt een ander dit een onnodige confrontatie die we nu wel eens achter ons mogen laten en waar we niet letterlijk tegenaan behoeven te lopen.

Herdenken is dus minder eenvoudig dan het lijkt en de keuzen die mensen daarin maken, lopen soms behoorlijk uiteen en verraden soms de nodige vooringenomenheid en zelfbescherming. Elke keuze om te herdenken is daarom subjectief. Het één mag er zijn en wordt in een herdenking, museum of standbeeld in het centrum van de belangstelling geplaatst terwijl mensen aan het andere, dat evengoed aandacht zou verdienen, voorbijgaan.

Dit boekje is een stevig pleidooi om gevestigde posities open te breken. Geschiedenis die wordt afgesloten en tot canon wordt verheven, wordt dodelijk. Het is goed om nieuwe onontdekte feiten toe te laten, kritische standpunten erbij te betrekken en zo steeds opnieuw het gesprek met het verleden aan te gaan.

Dit pittige boekje vraagt om aandachtige (her)lezing en niet iedereen zal die moeite nemen. De schrijfster is zich daarvan bewust. Zij heeft dan ook niet gestreefd naar een gladgepolijst verhaal om bij een passende gelegenheid aan te horen maar wil mensen aan het denken zetten om hun geschiedenis voortdurend te heroverwegen.

ISBN 978 90 446 3973 5 | Paperback | 125 pagina’s | Prometheus Amsterdam | september 2019

© Evert van der Veen, 17 september 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER