Renia Spiegel

Het dagboek van Renia Spiegel
Renia Spiegel

Als de vijftienjarige Renia niet Joods was geweest, niet was geboren was in 1924 en niet in Polen woonde, dan was dit een gewoon dagboek van een puber. Ze begint dan ook zo:

‘Waarom heb ik besloten juist vandaag (i.e.31 januari 1939) mijn dagboek te beginnen? Is er iets belangrijks gebeurd? Heb ik ontdekt dat mijn vriendinnen ook een dagboek bijhouden? Nee! Ik verlang gewoon naar een vriendin. Iemand met wie ik over mijn alledaagse zorgen en belevenissen kan praten.’

Wat wel heel duidelijk blijkt uit wat volgt is dat Renia een talent voor schrijven heeft. Ze componeert ook hele mooie gedichten, die tussen haar zielenroerselen in staan. Maar dat zijn het grotendeels wel: zielenroerselen van een puber. Over de dagelijkse dingetjes in het leven van een jong meisje: school, vriendinnen, uiterlijk, eerste verliefdheden. Niet dat ze niet over de oorlog schrijft. Ze moet wel, het beïnvloedt haar leven. Maar dat gebeurt op een haast terloopse manier, en alleen als het haar wereld verandert.

Renia heeft een jonger zusje, Arianka, ook kunstzinnig aangelegd, maar dan met belangstelling voor de filmwereld. Zij werd de Poolse Shirley Tempel genoemd, speelde daadwerkelijk in verschillende films. Hun moeder koos ervoor om vanwege haar carrière elders te gaan wonen, terwijl Renia bij haar grootmoeder bleef in Przemysl. Hun vader blijft grotendeels buiten beeld. Hij woonde elders in Polen, zorgde voor hun landgoed.

Als de oorlog uitbreekt betekent dit voor dat Poolse stadje dat het verdeeld wordt. Aan de ene kant van de rivier de San die door de stad stroomt hebben de Duitsers de stad bezet, aan de andere kant zitten de Russen. Dat betekent dat Renia gescheiden is van haar moeder en zusje. Ze mist haar moeder vreselijk.

‘Vandaag kan ik niet logisch nadenken. Dat noemen ze volgens mij neerslachtigheid. Iets vliegt razendsnel voorbij en verdwijnt in de mist. Zigzaglijnen, cirkels, strepen, nevel…Roze nevel, groenachtige. Nee, ik ben nergens nieuwsgierig naar. Een gedachte tolt door mijn hoofd, eentje maar, steeds dezelfde.
Mama… oorlog… bruine schoenen… oorlog… Mama.’

In 1941 worden Joden verzameld in een getto. Vooralsnog ontsnapt Renia daaraan, maar ook zij zal moeten verhuizen. Dat gebeurt een half jaar later als de pogroms toenemen is geen Jood meer veilig. In haar dagboek schrijft Renia op 8 december 1941:

‘Ik heb besloten om je eindelijk te vertellen wat er in de wereld gebeurt. Er klinken kanonschoten, gedempte knallen vanuit het zuiden en het oosten. De Duitsers bevechten Rusland aan het lange, enorme oostfront, de Engelsen vechten met Italië bij Tobroek, in Libië, waar zich een nieuw front vormt. Hongaren van het oostfront rijden richting de Heimat. Niemand weet precies waarom. Amerika vecht met Japan… Zo zijn we terechtgekomen in de tweede wereldoorlog van deze eeuw.’

Voor zover eigenlijk het oorlogsgedeelte, de reden waarom het dagboek van Renia nu uitgegeven is, omdat - zoals professor Holocaustgeschiedenis Deborah Lipstadt dat stelt in een voorwoord: ‘dagboeken ons iets bieden wat memoires ontberen: een emotionele betrokkenheid’. Natuurlijk is dat zo. Renia’s leven was heel anders verlopen als zij niet in die tijd en op die plaats geboren was. Toch bestaat het dagboek vooral uit puberale schrijfsels. Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt bij de eerste verliefdheid, bijbehorende twijfels en onzekerheden, pagina’s vol.

Renia wordt kort na haar achttiende verjaardag doodgeschoten. Daarover vertelt Zygmunt, de jongen aan wie ze zoveel gedachten en woorden wijdde, aan het einde van Renia’s dagboek, dat bewaard is gebleven omdat hij het in handen kreeg. Begin jaren vijftig stuurde hij het naar Renia’s moeder. Die was intussen met haar jongste geëmigreerd naar Amerika. Die vond het in haar moeders bezittingen en legde het in een kluis in New York.

Bij de uitgave is het een en ander toegevoegd: voorin vinden we kaarten, van Polen in 1939, en de stade Przemysl. Dan volgt het voorwoord door de professor, en een inleiding door de zus van Renia, die nu Elizabeth heet. Na het dagboek zelf, dat afgesloten wordt met het verhaal over de afloop door Zygmunt, schrijft Elizabeth nog een commentaar, waarin zij dingen toelicht waarvan zij denkt dat die misschien onduidelijk zijn gebleven in het verhaal van Renia.
In het midden van het boek is een katern zwart-witfoto's.

Zoals gezegd was Renia een talentvolle dichter. Ze won diverse prijzen.
Wat is werk nu eigenlijk, vraagt ze zich af, en dicht dan dit:

‘Alles zoemt en brult om ons heen
Het werk gaat almaar voort
Het schalt, het ratelt en het trilt
Vragend om soldaten voor de werkbrigades!
Het roept iedereen op, op het land en op zee
De mijnwerkers en de vrije vogels
Om hun bijlen te pakken, hun beitels, hun truffels
En onverwijld aan de arbeid te gaan
Om de grote wereld te veroveren
En vol trots een nieuwe te laten ontstaan.’

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Non-fictie

Renia Spiegel