De veertigjarige oorlog 1672-1712
De strijd van de Nederlanders tegen de Zonnekoning
Olaf van Nimwegen

We kennen de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) en de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Een paar eeuwen daarvoor woedde de Honderdjarige Oorlog (1337-1453) tussen Engeland en Frankrijk. Nu voegt de Veertigjarige Oorlog zich in het rijtje van langdurige conflicten. Het is origineel om de grote oorlogen die zijn gevoerd om de Franse expansie in toom te houden onder één noemer te brengen. Het gaat dan om de Hollandse Oorlog (1672-1678), de oorlog om de Zuidelijke Nederlanden (1692-1697) en de Spaanse Successieoorlog (1702-1715). De samenhang tussen die oorlogen wordt daarmee duidelijk.

Koning Lodewijk XIV had de ambitie om de hegemonie in Europa te verwerven. Onderdeel van die aspiratie was het streven naar natuurlijke grenzen (bergketens; rivieren; bossen). In de Zuidelijke Nederlanden was een natuurlijke grens niet aanwezig. Daarom wilde de Franse koning er een keten van vestingen aanleggen, de frontière de fer.

De Republiek der Verenigde Nederlanden was de spil van het verzet tegen de Franse aspiraties. De Republiek streed ‘uit liefde voor de vrijheid en de protestantse religie om de slavernij waarmee geheel Europa bedreigd wordt te helpen afweren’ (blz. 336). Het militaire doel was om de Zuidelijke Nederlanden als een buffer tussen de Republiek en Frankrijk te houden.

Het eerste hoofdstuk in dit boek behandelt de organisatie en bevelvoering van de Nederlandse en Franse strijdkrachten. Het tweede hoofdstuk bespreekt de oorlogvoering in dit tijdvak. Aan de orde komen de bevoorrading van het leger, het lijden van de burgerbevolking (klem zittend tussen heen en weer trekkende legers), de jaarlijkse veldtochten tot de legers het winterkwartier weer opzoeken, de veldslag, het belegeren van vestingen, de omgang met krijgsgevangenen. Twee heel interessante hoofdstukken.

Daarna volgen acht hoofdstukken waarin het krijgsverloop op de voet wordt gevolgd. Het begint met het jaar 1672. De Republiek stond aan de rand van ineenstorting. Toen alles verloren leek werd Willem III stadhouder. Hij was nog maar 21 jaar oud en had geen ervaring als bevelhebber van een leger. “Het blijft verbazen dat hij niet onmiddellijk onder zijn taak bezweek” (blz. 36). Toch, met zijn moed en vastberadenheid wist hij het land door de crisis heen te loodsen. Het gaf de stadhouder voor de rest van zijn leven een onaantastbaar aureool.

De Republiek kon het niet alleen opnemen tegen het machtige Frankrijk. Stadhouder Willem III zocht met wisselend succes naar bondgenoten en smeedde allianties met Engeland, de Oostenrijke Habsburgers, de Spaanse Habsburgers, Duitse vorsten. Maar steeds was de Republiek de kern van het verzet tegen Frankrijk. Het leverde de grootste troepenmacht en legde de meeste financiële middelen op tafel. De gedemoraliseerde troepen uit 1672 waren omgevormd tot een uitstekend geoefend en goed geleid leger.

Na de dood van Willem III in 1702 houden zijn opvolgers vol. De uitputtingsoorlog wordt beëindigd met de Vrede van Utrecht in 1714. Het was de Republiek gelukt om met een enorme krachtsinspanning de Franse machtsontplooiing in te dammen. De Zuidelijke Nederlanden werden een barrière tussen de Republiek en Frankrijk. Beide landen waren uitgeput. Frankrijk was pas na de revolutie van 1789 weer in staat om een oorlog te voeren gericht op uitbreiding van het grondgebied.

Er zijn veel illustraties opgenomen in het boek. Vijf tabellen geven inzicht in de krijgsverhoudingen. Twaalf kaarten maken het strijdtoneel, de veldslagen en belegeringen inzichtelijk. Naast de lijst van bronnen en literatuur is er een register van persoonsnamen en een register van allianties, vredesverdragen, veld- en zeeslagen en vestingen. Auteur en uitgever hebben veel zorg aan dit boek besteed, dat is wel duidelijk.

Dit is een prima boek. Het is levendig geschreven, met grote kennis van zaken en heel zorgvuldig in het beoordelen van personen en situaties. De Republiek heeft een prestatie geleverd die ook nu nog bewondering afdwingt. Hetzelfde geldt voor het optreden van Willem III.

De auteur is geaffilieerd onderzoeker aan het Onderzoeksinstituut voor Geschiedenis en Kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. Hij heeft meerdere boeken over militaire geschiedenis op zijn naam staan.

ISBN 9789044638714 | Paperback | Omvang 416 blz. | Uitgeverij Prometheus | juli 2020

© Henk Hofman, 23 november 2020

Lees de Reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER