De Gottschalls
Een familiegeschiedenis, 1700-1950
Lizette Eijsbouts

De familie Gottschall is afkomstig uit het dorp Klein-Gerau, nabij Frankfurt. De stamvader, Mendel Göttschel,  werd er in 1710 geboren. Aan hert begin van de 19^e eeuw werd de naam veranderd, Gottschall was makkelijker uitspreekbaar.
De familie is orthodoxe Joods, maar zijn met weinigen in het dorp. Ze passen zich aan, en leven ‘volksvroom’. Dat wil zeggen dat ze toch op de zaterdag, ook al is dat sjabbat, werken en op zondag rusten, net als de christenbevolking dat doet.

In 1920 waren het de grootouders van de schrijfster die in het dorp woonden: Hermann Gottschall en zijn vrouw Rebekka Kahn. Zij waren middenstanders, Hermann Gottschall had een kleine worstfabriek en ze hadden een winkeltje aan huis.
Hun vredige leven veranderde door de komst van één man…

Hoewel je kunt stellen dat Joden al van oudsher te maken hebben gehad met vijandigheid en haat, variërend van discriminerende overheidsmaatregelen tot georganiseerde moordpartijen, staat ons natuurlijk vooral de periode voor ogen waarin Hitler aan de macht geraakte. In 1920, meer dan 100 jaar geleden, werd er in Duitsland een partij opgericht, de NSDAP, die aan de basis ligt voor alles wat in de jaren daarna met het Joodse volk gebeurde. Als in 1929 de zoveelste economische crisis ontstaat – en van een recessie krijgen de Joden al van oudsher de schuld! – profiteert Hitler daarvan. In 1933 wordt hij Rijkskanselier.

Lizette Eijsbouts vraagt zich af hoe het toch kon dat deze man zoveel aanhang kreeg. Ze concludeert: hij vertelde verhalen. Hij spiegelde het volk een nieuwe wereld voor: een tijd zonder honger, zonder crisis, een Duitsland waarin het leven goed was. De ware bewoners, zei hij, hadden blond haar en blauwe ogen, dat waren de edelgermanen. En niet de Joden, die er immers heel anders uitzagen.

Hij ging daarmee voorbij aan de waarheid:
Al vanaf de zesde eeuw trokken Joodse handelaren naar West-Europa. Zij vormden de eerste gemeenschappen langs de Rijn. Dat waren dus niet de edelgermanen, zoals Hitler beweerde.
Maar dit is wat een mens doet: hij zoekt een zondebok. Als het niet goed gaat, moet er iemand aangewezen worden die schuld heeft. En dat waren die Joden.

Het wordt bekend verondersteld wat er daarna gebeurde: de haat tegen de Joden nam toe, er werden allerlei maatregelen uitgevaardigd die hen het leven zuur maakte. Eerst in Duitsland, en toen Hitler West-Europa veroverde ook in andere landen.

Eijsbouts vertelt hoe het haar familie verging, terwijl ze ingaat op de achtergrond: hoe kwamen de gebeurtenissen tot stand.
De broers Herbert en Arthur Gottschall, oom en vader van de schrijfster, vluchten naar Amsterdam. Hun ouders doen ook een poging, maar tegen die tijd wil Duitsland niet meer dat ‘die rijke Joden’ vertrekken. Met steeds meer regels, steeds meer papierwerk, willen ze voorkomen dat al dat geld verdwijnt.

We weten dat Joden ook in Nederland niet veilig waren. Arthur weet te ontsnappen, met zijn vrouw, om later als bevrijder met de Prinses Irenebrigade terug te komen in Nederland, waar zij een gezin stichten en nooit meer over die oorlogsjaren spreken.


Lizette Eijsbouts (1955)  is journalist, copywriter en schrijver, en zij komt tot de conclusie dat ze over haar familie moet schrijven. Dat proces, het naspeuren van alle verhalen en archieven, dat lezen we in dit boek. Feiten, natuurlijk, maar doordat zij over haar eigen familie schrijft en regelmatig inbreekt in haar eigen tekst met een opmerking  ‘ze moeten nog steeds gehoopt hebben…’ ‘hoe zouden ze zich gevoeld hebben…’ wordt de tragiek indringend.

Als ze het heeft over hoe de Joden opgejaagd werden, hoe ze omgebracht werden, lopen de rillingen over je lijf.
En na de oorlog is de ellende nog niet voorbij. De Nederlandse regering wil dat alle Duitsers het land verlaten, dat men Joods is, en zoveel meegemaakt heeft, dat maakt niet uit…
Het vreselijke is natuurlijk dat er nog steeds mensen zijn die op een dergelijke mensonterende manier omgaan met andere mensen. Want een zondebok moet gevonden worden.

Met onder meer een stamboom, foto's en een tijdlijn.

ISBN 9789048871629 | Paperback | 488 pagina's | Uitgeverij Murrow | oktober 2024

© Marjo, 24 november 2024

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER