Van Catacombe tot Sixtijnse Kapel
Geloof verbeeld in de vroegchristelijke tijd, Middeleeuwen en Renaissance
Peter van Dael

Dit boek behandelt het tijdvak van de vroegchristelijke kunst tot en met de Renaissance. De focus ligt vooral op schilderkunst en beeldhouwwerk.

Het eerste dat opvalt aan dit boek is de veelheid aan afbeeldingen, afgedrukt op wit glanzend papier en van hoge kwaliteit. Het gaat om 79 afbeeldingen waarvan de meeste in kleur.  Het tweede dat opvalt is de heldere uitleg die de auteur geeft. Hij is een goede gids die in vrij kort bestek veel informatie verschaft op een toegankelijke manier.

Het besproken tijdvak is doordrenkt van opvattingen ontleend aan het christelijk geloof. De schone kunsten zijn daar een uitingsvorm van. Volgens de christelijke theologie werd de schoonheid van God weerspiegeld in de schepping. Daarmee werd naast de Bijbel ook de natuur een bron van kennis en object van onderzoek. De schepping getuigde van het bestaan van God. Kunstenaren, en ook wetenschappers trouwens, moesten met hun werk de eer van God zoeken en bevorderen.

Wij leven in een ideologisch versplinterde samenleving, waarin iedereen zijn/haar eigen waarheid heeft. Maar het hierboven genoemde uitgangspunt stond borg voor een samenleving met één gedeeld, overkoepelend en alomvattend concept. Kloosters werden centra van cultuur. Prachtige kunstwerken stimuleerden en kanaliseerden de devotie van het volk.

Schilderkunst en beeldhouwkunst hebben een didactische functie. Schilderijen en beelden maken zichtbaar wat de gelovige in de kerk hoort. Maar er is ook een liturgische functie: via de beeltenis kan de gelovige eer bewijzen aan degene die is afgebeeld.

Aan het eind van de Middeleeuwen wordt de kunst realistischer. De maagd Maria en engelen worden glimlachend afgebeeld. Beelden van profeten in kerkportalen zijn echte mensen geworden. Natuurobservatie leidt tot het weergeven van herkenbare bloemen en planten.

In de Renaissance blijft het christelijk geloof een allesbepalende factor, maar de Grieks-Romeinse beschaving komt er wel als tweede inspiratiebron bij. Door de toepassing van het lineaire perspectief wordt het tweedimensionale schilderij omgezet naar driedimensionaal. De kunstenaar, zegt Van Dael, was in de Middeleeuwen een handwerker, maar werd in de Renaissance een wetenschapper.

Van Dael zet uiteen dat het lineaire perspectief uitgaat van beschouwer. De mens wordt het uitgangspunt. In de Middeleeuwen ging het om het sacrale onderwerp. Daarmee wordt in de Renaissance een wissel omgezet. De aandacht verschuift van de hemel naar de aarde en de mens. Toch bleven christelijke kaders nog gelden, ook voor reuzen als Rafaël en Michelangelo.  De hele cultuur bleef doortrokken van christelijke principes.

De auteur beheerst zijn onderwerp uitstekend. Dat geldt niet alleen de iconografische aspecten van schilderijen en beelden, maar ook het theologische gedachtengoed waarvan ze deel uitmaken. Het is boeiend om de uitleg te volgen op de afbeelding naast de tekst. Een enkele maal kun je beter even op internet de reproductie opzoeken, want die kun je op het scherm uitvergroten zodat details beter zichtbaar zijn.

Het verbeelde geloof in dit boek laat zien hoe het christelijk geloof de identiteit van Europa in hoge mate heeft gevormd. Een sleutelwoord voor de behandelde periode is het woord ‘respect’. Respect voor Schepper en schepping. Wij leven in een tijdperk dat het individu centraal stelt. Blader door dit boek en ontdek dat het “ik” toen niet centraal stond, maar eerbied voor het sacrale. De aandacht is niet op mijzelf gericht, maar op het object.

Al met al een mooie en zinvolle uitgave.

Peter van Dael doceerde kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en de Pontificia Universiteit te Rome. Op internet zag ik dat hij actief is binnen Ignis, een instituut dat zich baseert op de eeuwenoude spiritualiteit van Ignatius van Loyola. Ook is hij verbonden aan de Krijtbergkerk in Amsterdam. Van Dael kent zijn onderwerp van binnenuit en dat heeft een meerwaarde.

ISBN 9789464562088 | Paperback | Omvang 222 blz. | Uitgever Walburgpers | 15 oktober 2024

© Henk Hofman, 15 oktober 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER