Een ongemakkelijke plek
Foto's: Antoine d’Agata
Tekst: Jonathan Littell

De ongemakkelijke plek heet ‘Babi Jar’ bij Kiev. In dit boek wordt de Oekraïense spelling gevolgd. Dus lezen we: Babyn Jar en Kyiv.
Babyn Jar is een ravijn waar in september 1941 33.771 Joden door de Duitsers werden afgeslacht. Na de massa-executie werd het ravijn dichtgegooid. Jonathan Littell en zijn fotograaf Antoine d’Agata wilden een boek over dit drama samenstellen. Maar voordat het boek voltooid kon worden, vielen de Russen in 2022 Oekraïne binnen en werd Kyiv met het nabijgelegen Babyn Jar opnieuw een oorlogstoneel.
In het boek worden beide gebeurtenissen met elkaar verbonden. Nadat de Russische aanval op Kyiv mislukte, doorkruist de auteur samen met de fotograaf het gebied, op zoek naar restanten van het verleden en naar overlevenden die ze interviewen.

Oekraïne strijdt nu met een enorme vastbeslotenheid voor het behoud van vrijheid en zelfstandigheid. Maar tragisch genoeg heeft het land zelf ook een beladen verleden. Oekraïense collaborateurs deden in 1941 mee met de moord op weerloze Joden. Tienduizenden jonge mannen in Duits uniform leverden het gros van de mankracht voor de Holocaust in bezet Oekraïne. De historici zijn het op dit punt unaniem met elkaar eens meldt Littell: zonder de hulp van Oekraïense vrijwilligers hadden de Duitsers hun vernietigingsplan niet kunnen voltooien.

Voor Poetin is dit één van de redenen om Oekraïne van nazisme te beschuldigen. Dat is pure propaganda, want niet alleen is Oekraïne getransformeerd in een land dat aansluiting zoekt bij Westerse waarden, de Russen zelf schenden permanent het oorlogsrecht. Littell noemt het Russische leger een horde criminelen, verkrachters en sadistische moordenaars.  Boetsja, een kalme voorstad van Kyiv, staat hiervoor symbool. Daar pleegden Russische troepen een massamoord op Oekraïense burgers en krijgsgevangenen. Op blz. 135 staat een droeve opsomming van burgers die zich op straat waagden en neergeschoten werden. De een liet zijn hond uit, de ander zette het huisvuil buiten en een derde ging een brood halen. De lijken lieten de Russische soldaten onverschillig liggen.

De ‘ongemakkelijke plek’ uit 1941 is vandaag de dag bijna niet meer te vinden. Het ravijn was dicht gegooid en in de jaren 1950 en 1960 zijn er stadswijken gebouwd. Pas in 2019 is met behulp van satellietfotografie de exacte plek weer vastgesteld. De groeve waar de Joden zich moesten uitkleden ligt nu onder het stadspark, dicht bij een ingang van de metro. Daarna moesten de Joden via een vertakking dieper het ravijn inlopen naar de executieplaats. Nu is daar het gebouw van een technische school.
De vele zwart-witfoto’s roepen de naargeestige sfeer op die op deze onheilsplek moet hebben gehangen. Ze zijn niet voorzien van een onderschrift. De foto’s zijn onderdeel van de tekst ernaast.

Dit bijzondere boek kent geen hoofdstukken. Het doorlopende verhaal is opgedeeld in 222 paragrafen. In de laatste korte paragraaf laat de fotograaf zijn camera zien aan de auteur. Op het scherm staat: Geheugen Vol.

Het is een vondst om de gebeurtenissen uit 1941 te verbinden met die van na 2022. Het gaat om dezelfde plek, en het menselijke leed is ook hetzelfde, maar de historische omstandigheden zijn totaal anders. De Russen vochten in 1941 tegen de Duitse agressor. Nu steunen de Duitsers Oekraïners tegen de Russische agressie.
Zeer aanbevolen!

Jonathan Littell (1967) is volgens Wikipedia van Russisch-Joodse afkomst en woont in Barcelona. Hij schreef in 2008 de roman “De Welwillenden”. Dit boek gaat over een hoogopgeleide SS-officier die aan het Oostfront dient in de Tweede Wereldoorlog.
Antoine d’Agata is een vermaard Frans fotograaf. Het Haags fotomuseum wijdde in 2012 een tentoonstelling aan zijn werk.

ISBN 9789029552653 | Paperback | 320 pagina's | De Arbeiderspers | 20 augustus 2024
Vertaald door Jeanne Holierhoek

© Henk Hofman, 23 september 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.