Rivalen in het beloofde land
Een geschiedenis van Joden en Palestijnen
Jan-Auwke Diepenhorst

Dit boek verschijnt op het moment dat de 10^de oorlog tussen Israël en de Palestijnen volop woedt, maar het eindigt al veel eerder, nl. in 2004, met een samenvatting tot voorjaar 2023. En het begint ook niet bij Abraham, die volgens de Bijbel de stamvader zou zijn van beide volkeren. Maar de Bijbel is geen geschiedenisboek.
Het beschrijft de geschiedenis van beide volkeren aan de hand van biografieën van personen die er een rol in speelden, zoals Flavius Josephus en Arafat.

De auteur begint met te vertellen dat de heroïsche strijd bij Massada (70-73) wellicht nooit heeft plaatsgevonden. Flavius Josephus (37-100) was de leider van de Joodse opstand in 67 n.C. Als krijgsgevangene belandde hij in Rome en kreeg daar als vrijgelatene de eervolle naam ‘Flavius’. Hierbij komen ook de vroegere ballingschappen ter sprake: de Assyrische in de 8^ste eeuw v.C. en de Babylonische in de 6^de e. v.C.: zij vormden het begin van de diaspora.

De Romeinen veroverden Palestina in 63 v.C. De Joden kwamen meermaals tegen hen in verzet: in 67-73 en 132-135. In 70 veroverde Titus Jeruzalem met Josephus als vertaler. 97.000 Joden werden slaaf gemaakt en de tempel werd verwoest door de soldaten, mogelijk zonder toestemming van Titus. De auteur vermeldt ook dat Paulus de Joden verweet de Messias te hebben gedood en dat hij zo, samen met het Nieuwe Testament, medestichter was van het christelijk antisemitisme.
De tweede Joodse opstand (132-135) was nog belangrijker dan de eerste en had een nieuwe diaspora als gevolg.

Vanaf 638 werd Palestina veroverd door de islam. Joden en christenen mochten geen kerken of synagogen meer bouwen, ze moesten extra belastingen betalen etc. Maar ze moesten niet in getto’s gaan wonen, behalve in Marokko.
Tijdens de Kruistochten (1100-1300) werden 25 à 30% van de Joden in Europa omgebracht. Vanaf de 15^de eeuw vluchtten ze van Engeland, Frankrijk en Duitsland naar Oost-Europa (p. 46). In 1700 waren er slechts 1 miljoen Joden, in 1900 ca. 10,6 miljoen, van wie 90% in Oost-Europa en ca. 25.000 in Palestina.

Rond het jaar 1000 telde Palestina 500.000 inwoners: 250.000 moslims, 200.000 christenen, 50.000 Joden.  Maar in 1535 waren er nog maar 156.000: 145.000 moslims, 6.000 christenen, 5.000 Joden. Droogte, hongersnood en pest hadden de bevolking uitgedund (p. 51).
Vanaf 1878 trokken steeds meer Joden naar Palestina wegens de pogroms in Rusland. Al in 1881 kwam het tot botsingen tussen Joden en Palestijnen.

In 1896 publiceerde Herzl ‘Der Judenstaat’. Hij dacht daarbij aan Palestina, Argentinië of Oeganda.  Palestina noemde hij ‘Een land zonder volk, voor een volk zonder land’ (p. 63). Hij vergat dat er ca. 450.000 Palestijnen woonden. En in 1897 zei hij op het zionistisch congres in Bazel: ‘In Bazel heb ik de Joodse staat opgericht’ (p. 65).

Hoofdstuk 2 gaat over Chaim Weizmann en zijn inspanningen voor een Joodse staat in Palestina. In Engeland produceerde hij aceton om explosieven te maken voor WO I. In 1916 spraken Sykes en Picot af hoe ze de Turkse gebieden na de oorlog zouden verdelen onder Engeland en Frankrijk. De Britse onderhandelaar Henry MacMahon beloofde de Arabieren dat Palestina na de oorlog deel zou uitmaken van een nog te vormen Arabische staat. En in 1917 volgde dank zij Weizmann de Balfour-verklaring, die in Versailles opgenomen werd in de definitieve tekst.

Na WO I waren er geregeld onlusten, zoals de Nederlandse Jood De Haan constateerde in 1919-1922. Toen telde Palestina 94.752 Joden op 800.000 inwoners, dus 11%. In 1931 waren ze met 176.468 of 17%, in 1946 met 602.586 of 31%. De meesten kwamen uit Polen, de SU en Duitsland (p. 104, p. 172, p. 178). In 1936-1938 kwamen de Arabieren in opstand tegen de Joodse immigratie en tegen de Britten. In 1937 verscheen het verdelingsplan van de Peel-commissie: de Arabische staat kreeg 70% en moest verenigd worden met Transjordanië. De Joodse staat kreeg 20%, maar wel het vruchtbaarste deel en het moest het Arabisch deel financieel steunen (p. 130).

In 1939 volgde het MacDonald-witboek: dat beperkte de Joodse immigratie tot 75.000 voor vijf jaar (p. 181). De kernzin was dat de Balfour-verklaring niet de bedoeling had een Joodse staat te creëren tegen de wil van de Arabieren. Een flinke wending dus van de Britten door de dreiging van Hitler-Duitsland.

Op 28 november 1941 werd moefti Amin al-Hoesseini ontvangen door Hitler. Tot 1936 had hij wel goed samengewerkt met de Britten en geweld tegengehouden. Zijn vlucht naar Italië en Duitsland was een gevolg van moordaanslagen die tegen hem gepland waren. In Neurenberg (november 1945) werd Amin niet berecht voor zijn samenwerking met de nazi’s en ook niet op het proces Eichmann in 1961, hoewel hij met Himmler sprak over de uitroeiing van de Joden (p. 147-148).

Hoofdstuk 7 gaat over Ben-Goerion en zijn rol als stichter van de staat Israël. Hij botste geregeld met Weizmann. Ze vergeleken de ander met Hitler en Mussolini. In juli 1942 vernam Ben-Goerion in New York dat de Duitsers de Joden gingen vernietigen in gaskamers in Polen. De New York Times bevestigde het op 2 juli 1942. Roosevelt, Churchill en Stalin waren perfect op de hoogte van de Holocaust.

In 1947 zag Engeland geen oplossing meer en deed het een beroep op de VN. Deze kwamen in november 1947 met resolutie 181: een verdelingsplan. 55% voor de Joden, hoewel ze maar 7% van de grond in eigendom hadden; 43% voor de Palestijnen. 33 landen stemden voor, 13 tegen, 10 onthielden zich (p. 203-205). In de Arabische landen kwam er veel protest. Zo ook in Palestina, met harde reacties van de Joodse paramilitaire organisaties Irgun, Hagana e.a. Uit Haifa verdreven ze bijna 70.000 Arabieren en Jaffa, de grootste Arabische stad, werd veroverd door de Hagana. Tussen november 1947 en 14 mei 1948 waren al 350.000 Palestijnen gevlucht (p. 211-216). Op 14 mei 1948 vertrokken de Engelsen en riepen de Joden de staat Israël uit.

Op 15 mei 1948 vielen vijf Arabische landen Israël aan om gebieden te heroveren die Israël al afgepakt had van de Palestijnen: Syrië, Irak, Jordanië, Egypte en de Palestina. Libanon haakte af. Israël vocht met 108.000 soldaten tegen 68.000 en het won zijn eerste oorlog (p. 218-221). 750.000 Palestijnen werden verjaagd en/of vluchtten. Israël bouwde 180 nederzettingen, vooral op de plaatsen van de vernielde Arabische dorpen. Tussen mei 1948 en december 1951 arriveerden 700.000 Joodse immigranten. VN-bemiddelaar Bernadotte werd in 1949 vermoord door de Stern Gang. De moordenaars werden nooit opgepakt.

In 1949 volgde een wapenstilstand, geen vrede: de Arabische landen wilden grenscorrecties en de terugkeer van (een deel van) de Palestijnse vluchtelingen. Israël was nu 40% groter dan bij de verdeling. De Arabieren vormden nu een minderheid, wat Ben-Goerion gewenst had. Er waren wel 6.000 Israëli’s gesneuveld of 1% van de bevolking en 12.000 gewond (p. 232). Duizenden vluchtelingen probeerden terug te keren, maar Israël verhinderde dat. 531 dorpen waren verwoest en op vele plaatsen waren met harde hand ‘zuiveringen’ doorgevoerd. De meeste Joodse immigranten waren arm en 100.000 leefden in tenten. Vanaf 1952 kreeg Israël wel herstelbetalingen van West-Duitsland (p. 251).

In 1956 wou Nasser de Aswandam bouwen met geld uit de VS en Engeland. Toen hij niet genoeg kreeg, besloot hij het Suezkanaal te nationaliseren. Israël, Engeland en Frankrijk vielen aan, maar ze werden door de SU en de VS verplicht zich terug te trekken uit Egypte. Israël kreeg wel vrije doorvaart via de Golf van Eilat en de Straat van Tiran (p. 260).

Maar in mei 1967 blokkeerde Nasser ook die Straat, zodat er geen Perzische olietankers naar Israël konden varen. Gevolg: op 5 juni viel Israël Egypte aan. Israëlische generaals waren uit op oorlog om een Groot-Israël te vormen (p. 285). Egypte, Jordanië en Syrië werden in zes dagen verslagen. De Sinaï, Gaza, Jeruzalem, de Westbank en de Golan werden veroverd, er kwam een militair bestuur en kolonisten vestigden zich op de Golan en op de Westbank. 100.000 Palestijnen verlieten de Westbank. Voor de Arabische landen was de nederlaag een grote vernedering. Deze oorlog was een revolutie voor het Midden-Oosten. De VN lieten in resolutie 242 bewust het lidwoord ‘de’ weg in de Engelse versie: Israël moest dus niet alle bezette gebieden verlaten.

Palestijnse groepen reageerden meteen met aanslagen op vliegtuigen in Athene, Zürich, Brussel, Jordanië en München. Egypte vocht verder aan het Suezkanaal, maar Israël sloeg terug en vernederde Egypte opnieuw. Met de SU werd overeengekomen dat er meer Joden mochten emigreren: in 1970 waren dat er slechts 1.000, in 1975 al 200.000.

In 1972 leverde Magirus-Deutz 102 pompen aan Egypte, niet beseffend dat deze bedoeld waren om het Suezkanaal over te steken. In mei 1973 wisten de Amerikaanse inlichtingendiensten al dat Egypte in oktober zou aanvallen. Maar de regering deed hier niets mee. In september besloten Sadat en Assad tot een beperkte oorlog op Jom Kipoer, 6 oktober. De Mossad informeerde premier Meir, maar de militaire inlichtingendienst ontkende dat en zette de afluisterapparatuur in Egypte uit! Op 4 oktober evacueerde de SU de gezinsleden van zijn adviseurs uit Egypte en Syrië. De Israëlische inlichtingendienst wist dit (p. 337).

Op 6 oktober viel Syrië aan via de Golan en 8.000 Egyptische soldaten staken in rubberbootjes het Suezkanaal over. Israël leed zware verliezen. De VS kwamen ter hulp met een luchtbrug. De Europese landen weigerden medewerking, uit angst voor Arabische represailles. Nederland hielp Israël in het geheim en Portugal hielp met een luchtbasis op de Azoren. In ruil mocht het zijn gang gaan in zijn kolonies. In de Sinaï volgde een grote tankslag, groter dan die bij El Alamein in 1942. Egypte verloor er 250, Israël 20. Kissinger bemiddelde. Deze 16-daagse oorlog eindigde met minder verliezen voor Israël dan voor Egypte. Maar Sadat was de grote held en de Israëlische economie had zwaar geleden.

In 1974 trok Israël zich terug van het Suezkanaal en Golda Meir trad af als premier. De auteur beschrijft haar als een sterke leider, maar acht haar medeverantwoordelijk voor de Jom Kipoeroorlog door haar onbuigzaamheid tegenover de Arabische landen.

Dan krijgen we een portret van Yasser Arafat (1929-2004), de belangrijkste Palestijnse leider. Hij begon als terrorist, wat hier ook uitvoerig beschreven wordt. In 1958 richtte hij Fatah op, nadien werd hij leider van de PLO. Wellicht gebeurde de aanslag op de Olympische Spelen in München met zijn medeweten en goedkeuring. Vanaf 1974 kreeg de PLO zo’n 50 miljoen $ per jaar en was ze de rijkste bevrijdingsbeweging ter wereld. In november 1974 mocht Arafat de VN toespreken in New York: de VS en Israël konden dat niet verhinderen. In 1978 verwierp hij de Camp David-akkoorden, die leidden tot een vredesverdrag tussen Egypte en Israël, omdat er geen oplossing bij was voor het Palestijns probleem. In 1982 moest hij, door een verre invasie van Israël in Libanon, met zijn PLO verhuizen naar Tunis.

De Eerste Intifada (Opstand /1987-1993) was relatief geweldloos en deed de wereldopinie t.a.v. Joden en Palestijnen omslaan. Toen ontstond o.a. ook Hamas (1987).
Deze opstand, de val van de SU, het einde van de Koude Oorlog én de naweeën van de Golfoorlog met Irak leidden tot nieuwe onderhandelingen en de Oslo-akkoorden van 1993.

In 1994 kreeg Arafat de Nobelprijs voor de vrede voor zijn rol in die akkoorden. Daarin stond hij 74% af van het gebied waarop de Palestijnen aanspraak maakten. In 1996 werd hij de eerste gekozen president van de Palestijnse Autoriteit, die zelfbestuur kreeg over stukken van de Westbank en Gaza.

Op 28 september 2000 bracht Sharon een provocatief bezoek aan de Tempelberg. Hierdoor ontstond de Tweede Intifada, die pas hevig werd nadat een 12-jarige jongen in Gaza doodgeschoten werd. Het Israëlische leger voerde op drie dagen meer dan 1 miljoen kogels af (p. 463-464). De Westbank en Gaza werden volledig afgesloten.

11 september 2001 werd een rampzalige dag: 3.000 doden door Al Qaida. Nu begon de oorlog tegen de terreur. In 2003 werd op de Westbank een scheidingsmuur van 692 km gebouwd. De Palestijnen noemden ze de ‘Apartheidsmuur’.  Op 11 november 2004 overleed Arafat. In Ramallah kreeg hij een graf, mausoleum en museum. Hij werd opgevolgd door de ‘saaie’ Mahmoud Abbas, die nu 83 is.

Een oplossing voor de Palestijnen is veraf, zeker nu er op 7 oktober 2023 een nieuwe oorlog uitgebroken is.

Het boek eindigt met een chronologie van 2005 (ontruiming Gaza) tot het voorjaar 2023. De laatste oorlog ontbreekt dus, maar wordt wellicht aangekondigd met de zin: “Voor een nieuwe intifada wordt gevreesd.” (p. 490).

Beoordeling
Diepenhorst ként de geschiedenis en de religieuze gebruiken van Joden, christenen en islamieten. Zijn studie is grondig en leerrijk. Ze komt op een goed moment en ze is kritisch tegenover beide partijen. Voor vele lezers is ze te gedetailleerd en had ze beknopter mogen zijn, zeker de hoofdstukken over De Haan en Amin. Maar specialisten in het Midden-Oosten en in geopolitiek zullen er blij mee zijn.

Enkele opmerkingen: 
- De diaspora begon volgens Diepenhorst in de 6^de e. v.C. met de Babylonische ballingschap, maar in de 8^ste e. v.C. werd al
  20% van de Joden afgevoerd naar Assyrië (p. 21).
- Op p. 194 zegt hij dat 3 van de 9 miljoen Europese Joden de oorlog overleefden, op p. 195 is dat 1,1 miljoen. Hij bedoelt:
  1,1 à 1,3 miljoen in de door Duitsland bezette gebieden.
- Het VN-verdelingsplan is van 1947, niet van 1948 (p. 157).
- Minsk ligt in Wit-Rusland, niet in ‘Rusland’ (p. 165).
- Donderdag 8 ‘oktober’ 1973 (p. 353) moet zijn: november. Een alfabetische lijst met de vele begrippen zou welkom zijn.
- Studentverenigingen (tweemaal op p.362) moet zijn: studentenverenigingen.
- De kaarten zijn nuttig, maar niet in kleur en daardoor soms onduidelijk, o.a. op p. 452.
- De periode van 2005 tot maart 2023 krijgt slechts 8 pagina’s.
- Het boek van Khalidi (p. 523) bestaat inmiddels ook in het Nederlands: ‘De honderdjarige oorlog tegen Palestina’.
- ‘Zola Jaccuse’ (p. 528) schrijft men met een komma na Zola en J’accuse met een weglatingsteken.  Details dus.

ISBN 978-94-019-1922-7 | Paperback | 528 pagina's foto’s, kaarten, chronologie, noten, bibliografie | Uitgeverij Omniboek, Utrecht/VBK, Antwerpen, november 2023

© Jef Abbeel  december 2023  www.jefabbeel.be

Lees de reacties op het foum en/of reageer, klik HIER