Eli Heimans
Uit de schaduw van Jac. P. Thijsse
Marga Coesèl

'Zonder Heimans zou ik nooit geworden zijn wat ik nu geworden ben.'

Dit is een uitspraak van Jac. P. Thijsse over Eli Heimans, zijn vriend en mede basislegger van de moderne natuurbeweging. Maar omdat Thijsse 30 jaar langer leefde en in die periode veel tot stand wist te brengen op het gebied van natuurbescherming is de naam van Thijsse veel bekender dan die van Eli Heimans.

"Heimans en Thijsse streefden hetzelfde doel na: bij jong en oud belangstelling wekken voor de levende natuur. Beiden beschikten over talenten om het grote publiek in woord en geschrift te bereiken. Als popularisators werkten zij jarenlang zo nauw samen dat tijdgenoten vaak niet wisten 'wie Heimans en wie Thijsse was.' kunnen in de inleiding lezen. In diezelfde inleiding wordt ook de vraag gesteld: Wie was Eli Heimans en wat waren zijn verdiensten? Daar geeft de schrijfster van dit boekje uitgebreid antwoord op.

Het is bijzonder om te lezen dat Eli Heimans (1861-1914) als kind al genoot van de natuur. Wonende in Zwolle vlakbij bij de Overijsselse Vecht was daar ook alle gelegenheid en ruimte toe. De jonge Eli begon in zijn lagere schooltijd al met het aanleggen van planten- en dierenverzamelingen. Met Suringas Zakflora determineerde en bestudeerde hij de wilde planten die hij tegenkwam. Kruiden-Marie vormde voor hem eveneens een enorme bron van dier- en plantenkennis.
Eli besluit naar de kweekschool te gaan om onderwijzer te worden. Hij behaalde zijn examens daarvoor maar wilde verder, hogerop en studeerde verder voor de hoofdakte. Hij kreeg in 1882 een baan als onderwijzer in Amsterdam. Waar hij evengoed zoveel mogelijk de stadsranden opzoekt om het gebrek aan 'frissche lucht' te compenseren. 

Heimans is een bevlogen en nijver mens. Hij studeert verder, schrijft zijn eerste boek (Willem Roda) en geeft met veel plezier les. Hij was erg geliefd bij zijn leerlingen vanwege zijn levendige geest en vriendelijke karakter. Heimans wilde graag dat het starre onderwijs zou veranderen in aanschouwelijk en samenhangend onderwijs en stak daar ook zijn nek voor uit, met succes.

We lezen hoe hij een eigen lesmethode ontwikkelde en lesboekjes schreef zoals: De levende natuur en nam de kinderen mee naar buiten om ze in de stad met aardrijkskunde, geschiedenis in aanraking te brengen. Maar ook nam hij ze mee naar zijn zo'n geliefde natuur aan de rand van Amsterdam.

Naar zijn idee moest het stadskind 'ten minste ééns buiten, echt buiten geweest zijn. 'En: Eens, ten minste in zijn schoolleven, moet het den koekoek of den leeuwerik, den tortel of den nachtegaal gehoord hebben; het moet hagedissen, vlinders of kevers hebben nagejaagd zonder gevaar gestraft te worden voor het vertrappen van den grasrand, het moet zich hebben moegespeeld in het bosch, zonder vrees voor den wachter.'

De kennismaking met Jac.P. Thijsse verloopt zoals het wel haast móest gaan bij twee mensen die beiden zo'n passie voor de natuur hebben. Al gauw vliegen de ideeën en plannen over en weer. Ze schrijven samen boekjes voor de jeugd, maar deze blijken ook de volwassenen aan te spreken. Als je de zeer fraaie afbeeldingen bij de tekst ziet, snap je dat ook onmiddellijk. De samenwerking werpt nog veel meer vruchten af en resulteert o.a. in de eerste Geïllustreerde Flora van Nederland en er volgt nog veel meer fraais, wat we allemaal kunnen zien of lezen in dit boekje.

Het is heerlijk om te lezen over een mens die zo geestdriftig bezig is geweest met zijn grote liefde, de natuur! Na zijn onverwachte dood werd hij omschreven als 'wijs en nederig, werkzaam en zachtmoedig, vrolijk, geestig, gevat en grappig. Iemand zonder vijanden 'een goed mensch en een zuivere persoonlijkheid.' Je zou willen dat je deze inspirerende man persoonlijk gekend had.

Het interessante en prettig geschreven boekje (16,5 x 16,4 cm) uit de Heimans en Thijsse reeks, is verder mooi verzorgd en voorzien van veel zwart-wit en gekleurde foto's en illustraties. Achterin in deze vrij volledige en informatieve biografie treffen we een personenregister, noten, verantwoording en dankwoord aan.
Vooral lezen!

Zie ook het inkijkexemplaar

Marga Coesèl is biologe en als gastonderzoeker verbonden aan de Artis Bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Zij schreef een proefschrift over de geschiedenis van de natuurstudie en natuurbescherming in Nederland en is auteur van tal van andere publicaties, waaronder een boek over de Verkade-albums.

ISBN 9789050116947 | Paperback | 96 pagina's | KNNV Uitgeverij | november 2018 (herdruk)

© Dettie, 24 april 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER