https://www.timothygartonash.com

Europa
Een persoonlijke geschiedenis
Timothy Garton Ash

Wat is dit een mooi boek geworden. Timothy Garton Ash beschrijft zijn persoonlijke reis door het Europa van na 1945. Zowel letterlijk in geografisch opzicht (inclusief de landen achter het toenmalige IJzeren Gordijn) als in de tijd vanaf 1945 tot heden.

Het boek opent met een beschrijving van de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Het is een dramatische beschrijving van een continent dat in puin lag. Dankzij de succesvolle en snelle wederopbouw is die episode vrijwel verdwenen uit het collectieve geheugen en groeide er een generatie op die in het hele leven niets anders heeft gekend dan een vredig en vrij Europa. Maar de (groot)ouders waren in 1945 verweesd, verlaten, mishandeld, misbruikt en getraumatiseerd.

Na deze introductie bespreekt de auteur de opbouw van een verenigd Europa (1961-1979), de opstand in het Oostblok tegen het Sovjet-Russische gezag uitmondend in de val van de Muur (1980-1989), en de neerwaartse spiraal waarin Europa na 2008 belandde als gevolg van de bankencrisis, de Brexit, het autocratische regime dat Victor Orban in Hongarije vestigde, op de voet gevolgd door Polen, en de oorlog die in 2022 uitbrak in Oekraïne.

Ash is een voorstander van een sterke Europese Unie. Daarom betreurde hij de Brexit (2016), want het vertrek van Groot-Brittannië uit de EU verzwakt het Europese buitenlandbeleid.

Ash staat positief tegenover migratie naar Europa, maar schrijft ook dat een ongereguleerde instroom van migranten een einde zal maken aan liberale samenlevingen met een hoge levensstandaard en een royale verzorgingsstaat. Oorlog en extreme armoede zal mensen er echter toe blijven brengen om naar Europa te vluchten. Open grenzen zijn het ideaal, maar de praktijk vergt beveiliging van externe grenzen. Europa staat hier voor ‘een extreem dubieus moreel dilemma’.

Naast deze brandende kwestie is een ander actueel thema de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Heeft het Westen die oorlog over zichzelf afgeroepen door de NAVO uit te breiden met het lidmaatschap van voormalige Oostbloklanden? Poetin verklaarde in 2021 dat de NAVO Rusland had misleid met een belofte uit de jaren negentig om geen centimeter naar het Oosten uit te breiden. Ash ontrafelt deze kwestie in het hoofdstuk De uitbreiding van het Westen’. Zijn conclusie is dat die afspraak inderdaad ter sprake is gekomen in de onderhandelingen met Rusland. Dit in ruil voor Russische instemming met de Duitse eenwording. Uiteindelijk is deze optie niet in de verdragstekst opgenomen. Er bestaat dus geen formele, schriftelijke toezegging die oostwaartse expansie van de NAVO uitsloot. Toen Poetin aan de macht kwam, verklaarde hij geen problemen met de NAVO te hebben, en zinspeelde hij zelfs op de mogelijkheid dat Rusland zich bij de NAVO zou aansluiten. Poetin ‘accepteerde uitbreiding van de NAVO en garandeerde zelfs officieel de territoriale integriteit van Oekraïne’. De verhoudingen met Rusland waren zelfs zo goed dat Duitsland onder bondskanselier Merkel zich afhankelijk maakte van Russisch gas en Russische olie. Geleidelijk aan maakte Poetin echter een draai, ambieerde hij herstel van een groot-Russisch rijk en zocht hij de confrontatie met Europa.

Het verenigde Europa gaat nu een moeilijke tijd tegemoet. Niet-westerse machten zullen steeds vaker bepalen wat er gebeurt. Zijn de Europese democratieën in staat om zich te handhaven nu er zoveel problemen tegelijk op het oude continent afkomen? Ash noemt in het bijzonder de klimaatcrisis. Deze crisis ‘is het grootste plichtsverzuim van mijn generatie’, want er is niets tegen de opwarming van de aarde gedaan toen dat nog een stuk gemakkelijker was geweest. Europa staat voor de uitdaging zich te handhaven en te verdedigen wat het heeft bereikt. Het voortbestaan van de liberale democratie is in het geding.

De thematiek in dit boek is als een veelkleurige waaier. Extra waardevol is dat Ash veel toonaangevende politici persoonlijk heeft ontmoet en gesproken. Regelmatig put hij dankzij zijn notitieboekjes uit de gesprekken met hen. Helmut Kohl zei tegen de auteur: “Ik ben de directe opvolger van Adolf Hitler”. Hij was immers de eerste bondskanselier van een verenigd Duitsland. Margaret Thatcher was in eerste instantie tegen een herenigd Duitsland. ‘U hebt niet gezien hoe Helmut Kohl ons afblafte bij ons topoverleg’, riep ze. Ze liet zich overtuigen door een panelgroep waar Ash deel van uitmaakte. ‘Goed, ik zal heel aardig doen tegen de Duitsers’, gaf ze uiteindelijk aan. Dit soort citaten zijn echt de krenten in de pap.

Dit boek voorzie ik graag van een hartelijke aanbeveling. Het is prima vertaald door Inge Pieters, er zijn twee duidelijke kaarten opgenomen, een register ontbreekt niet en de omslag is fraai.

Timothy Garton Ash (1955) is een Brits historicus, journalist en schrijver. Hij is de auteur van een tiental boeken over de recente Europese geschiedenis en hoogleraar Europese Studies aan de Universiteit van Oxford.

ISBN 9789044544725 | Paperback | Omvang 410 blz. | Uitgeverij De Geus Amsterdam | maart 2023
Vertaald door Inge Pieters

© Henk Hofman, 3 juli 2023

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.