De Energietransitie
Naar een fossielvrije toekomst, maar hoe?
Marco Visscher

Afgaande op de titel dacht ik dat dit een heel belangrijk boek over een heel saai onderwerp zou zijn. Dat was een behoorlijke vergissing. Marco Visscher presenteert zijn onderwerp op een toegankelijke en boeiende wijze. Wat hij heel goed laat zien, zijn de dilemma’s die aan onze keuzes ten grondslag liggen. Welke kant we ook op gaan, elke route heeft zijn consequenties, vaak heel ingrijpende consequenties, maar moeilijk te voorzien op de wat langere termijn. Daarom is het zo belangrijk dat de regering tot een afgewogen besluitvorming komt. Het zou wel heel bitter zijn als een volgende generatie constateert dat er een verkeerde afslag is gekozen.

In Duitsland is een keus gemaakt die niet goed uitpakt. Kanselier Merkel nam in 2011 vrij impulsief en zonder veel overleg met haar ministers het besluit om alle kerncentrales in Duitsland uiterlijk in 2022 te sluiten. Als kerncentrales sluiten, moet de gegarandeerde stroom komen van fossiele brandstoffen. Duitsland heeft genoeg steenkool.  En zo doet de paradox zich voor dat de Duitsers zich tijdens de omslag naar schone energie hebben gewend tot de meest vervuilende energiebron. Acht jaar na het besluit uit 2011 is er amper sprake van minder CO2-uitstoot en binnen de Europese Unie draagt geen enkel land zoveel bij aan de mondiale opwarming. ‘Ik vrees dat het experiment in Duitsland wel gedurfd was, maar niet geslaagd is’ (blz. 109).

Iedereen is het erover eens dat we over moeten stappen van vervuilende energiebronnen, naar duurzame en schone energie. We noemen dat de energietransitie. Maar die overstap is nog niet zo eenvoudig. Voorlopig zijn de kosten van de energietransitie een uitgave ten koste van ons welvaartsniveau. Bij een energietransitie krijgen we nog steeds energie, maar tegen hogere kosten. Waar komen die hogere kosten terecht. Wie is de vervuiler? Het bedrijfsleven? Of de consument die voor een paar euro een vliegticket naar Turkije koopt? De rekening komt altijd bij de consument te liggen. Als bedrijven de vervuiler zijn, zullen ze hun kosten namelijk doorberekenen aan hun klanten. Via belastingen, heffingen, subsidies of investeringen komen de kosten van de energietransitie ook bij de burger terecht.

De kosten van een energietransitie zijn niet het enige aandachtspunt. Een andere vraag is hoeveel tijd het kost voor een nieuwe energiebron stabiele energie levert tegen een aanvaardbare prijs. De belangrijkste les uit het verleden is dat energietransities veel tijd nodig hebben. Onze samenleving heeft gigantische hoeveelheden energie en materialen nodig. Het is daarom niet reëel te denken dat innovatie razendsnel volwaardige alternatieven kan ontwikkelen.

Energie ontleend aan zonnepanelen en windmolens is schoon, maar die panelen en molens leveren geen constante stroom, brengen hoge kosten met zich mee en vereisen veel materiaal en aardoppervlak. Op dit moment leveren deze energiebronnen ondanks alle investeringen en subsidies nog slechts 1% van alle energie in de wereld. Op de achtergrond blijven vervuilende energiecentrales nodig om de schommelingen in de productie op te vangen. Bij bewolkt en windstil weer leveren zonnepanelen en windmolens nu eenmaal geen energie op.
Er moet dus een oplossing komen voor opslag van energie ontleend aan zonnepanelen en windmolens. Zolang die oplossing er niet is, kunnen we niet zonder aardgas en kernenergie (blz. 111). Zonder kernenergie zal het heel moeilijk zijn om de energietransitie te realiseren (blz. 115).

Marco Visscher laat zien hoeveel denkfouten aanhangers van het ene of het andere model maken, hoe ze naar zichzelf toerekenen, en hoe vaak informatie over dit onderwerp eenzijdig en gekleurd is. Met dit boek wil hij lezers leren zulke gekleurde redeneringen te herkennen, zodat ze zelf tot conclusies kunnen komen. Studies die gekleurd zijn door onrealistische aannames fungeren in het energiedebat als bewijs voor een bepaald standpunt. Media verwijzen vaak klakkeloos naar deze onderzoeken en brengen daarmee in feite nepnieuws. Al dan niet opzettelijk ‘doen journalisten aan misleiding van beleidsmakers en het publiek’ (blz. 71).

Op blz. 84 schrijft Marco Visscher: ‘Helaas kozen de Amerikanen ervoor om in 1945 het kunststukje van atoomsplitsing aan de wereld te tonen door er Hiroshima en Nagasaki mee plat te bombarderen.’ De verder zo genuanceerde Visscher doet hier een politieke uitspraak, die niet eens nodig is in het kader van zijn betoog. Het draait om het woord ‘helaas’. De Jappenkampen puilden uit van uitgehongerde mannen, vrouwen en kinderen. Zij hebben hun leven te danken aan de beslissing dit wapen in te zetten. Vele tienduizenden Amerikaanse soldaten bleven in leven omdat een invasie van Japan niet meer nodig was. Natuurlijk is het vreselijk dat dit wapen werd ingezet, maar de VS waren de oorlog niet begonnen. Het kernwapen bracht veel mensen om het leven, maar heeft ook het leven van honderdduizenden gevangenen en soldaten gered.

Voor het overige niets dan lof voor dit boek. Marco Visscher is zelf ook een adept geweest van groene energie. Zijn eigen onderzoek heeft hem geleerd dat zijn optimisme over zonnepanelen en windmolens naïef is geweest. Marco Visscher (1976) is journalist. Hij schrijft onder meer voor Trouw, de Volkskrant, Vrij Nederland en HUMO. In 2017 verscheen het boek Ecomodernisme. Het nieuwe denken over groen en groei waarvan hij co-auteur is.

ISBN 9789046824733 | 144 pagina’s | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | paperback | november 2018

© Henk Hofman 13 november 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER