Licht van mijn ogen
Moederschap in de Middeleeuwen
María Jesús Fuente

Men spreekt wel eens over “de weelde van het moederschap”. En het is zeker reden tot blijdschap als er een gezond kind geboren wordt. Maar er zit ook een andere kant aan dit gezegde. Aan het moederschap gaat een bevalling vooraf. En dat is en blijft een pijnlijk gebeuren. Vandaag de dag gaat het meestal goed, maar helemaal zonder risico is het niet.
Het risico was in vroeger tijden vele malen groter dan nu het geval is. Dat maakt het boek van María Jesús Fuente wel duidelijk.

“Voor een middeleeuwse vrouw was bevallen niet alleen een van de belangrijkste momenten in haar leven, maar ook een van de gevaarlijkste” (blz. 167).

De angst voor de bevalling was dan ook erg groot. De kans om tijdens de bevalling te overlijden, was aanzienlijk. En aangezien vrouwen veel meer kinderen kregen dan in onze tijd het geval is, zagen ze elke keer weer de dood onder ogen. Meer welgestelde vrouwen lieten daarom voorafgaand aan de bevalling een testament opstellen.

Historici hebben het aantal kinderen dat in de Middeleeuwen per vrouw werd geboren, berekend op 4,42. Meer dan een derde van alle vrouwen had zes of meer nakomelingen. In 2023 was het geboortecijfer in Nederland 1,4, terwijl 2,1 nodig is om de bevolking op peil te houden (bron: CBS). Het kindertal blijft beperkt tot één of twee en de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind krijgen is 30 jaar. Op die leeftijd waren veel Middeleeuwse vrouwen al grootmoeder.

Het contrast tussen toen en nu is dus groot en dat aspect maakt het boek van Fuente extra interessant. Het thema van dit boek werkt ze uit door de relatie tussen mannen en vrouwen te onderzoeken, na te gaan hoe de kerk stond tegenover huwelijk en moederschap, hoe men omging met onvruchtbaarheid en wat er verwacht werd van een moeder na de geboorte van haar kind. Het boek is dan ook opgedeeld in drie logische delen: conceptie, geboorte, opvoeding.

Het moederschap werd positief gewaardeerd. Een Middeleeuwse bron spreekt over “de adeldom die een vrouw in zich heeft vanwege het kind dat ze in haar schoot draagt” (blz. 102). Onvruchtbaarheid werd dan ook gezien als een kruis zwaar om te dragen. Impotentie kon zelfs reden zijn voor nietigverklaring van een huwelijk. God geeft het leven en dus was de beste weg om onvruchtbaarheid tegen te gaan: bidden, vasten, een bedevaart ondernemen, naastenliefde betrachten.

We weten het meeste over vrouwen die in de steden leefden en veel minder over vrouwen op het platteland, meer over vrouwen uit welgestelde families dan over de armen. Met de auteur mogen we gerust aannemen dat de omstandigheden op het platteland nog veel beroerder waren dan in de stad. Ergens in het boek las ik over een boerin die doorwerkte tot de dag van de bevalling en de dag erna weer aan het werk ging.

Het gaat de auteur niet alleen om de christelijke normen en waarden, al ligt daar wel de focus van het boek. Ook opvattingen binnen Jodendom en Islam komen aan de orde. Er is veel overlap, maar verschillen zijn er ook. Vrouwenbesnijdenis, “die tot doel had de vrouwelijke genotsbeleving uit te schakelen” (blz. 46) komt niet voor binnen christendom en jodendom. Dat betekent niet dat deze twee religieuze stromingen een onbevlekt blazoen hebben. De kerk slaagde er niet om de veelvuldig voorkomende seksuele losbandigheid van monniken en nonnen aan banden te leggen. (blz. 53, 88).

Positief is dan weer wel dat de christelijke kerk hospices oprichtte waar moeders een ongewenst kind naar toe konden brengen. Meestal omdat ze te arm waren om een kind groot te brengen. Dit voorkwam verwaarlozing van kinderen of nog erger dat moeders hun kind doodden.

Het boek van Fuente is heel informatief en erg interessant. Ze heeft een rustige stijl van schrijven en laat de bronnen voor zichzelf spreken. Ze gaat af en toe in op moderne opvattingen over moederschap en gender, maar polemiseert niet. Het is een waardevol boek, voorzien van 21 afbeeldingen in een kleurenkatern, notenapparaat en register. De bronnen worden in de tekst genoemd.

María Jesús Fuente is emeritus-hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis aan de Carlos III-universiteit in Madrid. De positie van vrouwen in de Middeleeuwen is haar specialisme. De (prima) vertaling is van Jos den Bekker.

ISBN 9789401920230 | Paperback | Omvang 436 blz. | Uitgeverij Omniboek | 15 augustus 2024

© Henk Hofman, 14 oktober 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER