Zwerven langs de Limes
De rand van het Romeinse Rijk
Luc Devoldere

Het Latijnse woord limes duidt op een weg. In het Romeinse Rijk (500 v. Chr.-500 na Chr.) was een netwerk van wegen aangelegd en die hadden in eerste instantie een militaire functie. Naderhand slaat limes op het grensgebied van het immense rijk, dat goed bereikbaar moest zijn voor troepen. De Romeinen streefden naar natuurlijke grenzen. In Europa de Rijn en de Donau, in het Midden-Oosten de Eufraat en de Tigris en in Noord-Afrika de woestijn. In Engeland bouwde keizer Hadrianus (117-138) de zogenaamde Muur van Hadrianus als grens met Schotland.

Vandaag de dag zijn langs de Limes fiets- en wandelpaden aangelegd. Prachtige routes die natuur en historie combineren met gezonde beweging. In Nederland begint het wandelpad in Katwijk en eindigt dit onder Nijmegen. De lengte is 275 kilometer.

De meeste liefhebbers kiezen voor een deel van de route, maar Luc Devoldere reisde langs de complete grenzen van het immense rijk en noteerde onderweg wat hij zag. Hij beperkte zich daarbij niet tot de periode van het Romeinse Rijk, maar verwerkt ook gebeurtenissen uit latere eeuwen in zijn relaas. Zo lezen we over keizer Wilhelm II die mei 1940 in Huize Doorn Duitse soldaten ontving met ontbijt en champagne. In het Duitse deel van de route zoomt de auteur in op schrijver Ernst Jünger die twee wereldoorlogen overleefde en in 1984 naast Helmut Kohl en François Mitterrand stond bij de Frans-Duitse verzoeningsbijeenkomst in Verdun. In Noord-Afrika bespreekt Devoldere de erecode van het Franse Vreemdelingenlegioen.

Het leven in de garnizoensplaatsen langs de Limes was eentonig. De levensomstandigheden waren hard, bevoorrading was lastig, er was noodgedwongen seksuele onthouding, militaire routine structureerde het dagelijkse leven. Maar op het moment dat een vijand opdook die de grens wilde doorbreken, stond ineens alles onder hoogspanning. Eeuwenlang slaagden de Romeinen erin de vijand aan de limes tegen te houden. In de 5^e eeuw lukte dat niet langer. Voortdurende migratiegolven ondermijnden de militaire slagkracht en het economische draagvlak. De mentale spankracht om permanent weerstand te bieden aan aanvallen van buitenaf en interne conflicten te bezweren nam af. De inname van Rome in 476 door de Gothen markeert het einde van een imperium met een hoge levensstandaard en economische welvaart.

Geen enkel ander rijk heeft daarna het Romeinse Imperium geëvenaard. De auteur somt de pogingen op: Karel de Grote, het Heilige Roomse Rijk, het Ottomaanse Rijk, Napoleon, het Oostenrijks-Hongaarse Rijk, het derde ‘Reich van Hitler. En ook tot slot de Europese Unie niet.

De Europese Unie is volgens de auteur te veel gestoeld op de gedachte dat economische verwevenheid en wederzijdse afhankelijkheid oorlogen zou uitbannen. Dat is gelukt binnen de grenzen van de Europese Unie, maar mondiaal bezien blijft militaire weerbaarheid noodzakelijk.

Met die constatering komt de auteur op de gedachte wat het nut van grenzen is. De Unie slaagt er vooralsnog niet in om het eeuwenoude probleem van migratie te regelen. Grenzen beperken inderdaad, maar wie ze ter discussie stelt en eraan gaat morrelen opent de doos van Pandora. Om die reden komt ook Poetin en de oorlog in Oekraïne voor in dit boek. Grenzen beperken, maar geven tegelijk identiteit. Grenzen sluiten uit, maar beschermen ook.

De auteur beschikt over een indrukwekkende kennis van zijn onderwerp. Een voorbeeld daarvan is zijn grondige uiteenzetting over de theologische strijd over de christelijke leer in de vroegchristelijke kerk die beslecht werd op de concilies van Nicea, Chalcedon en Constantinopel. Dezelfde zorgvuldigheid valt op als het over de Islam gaat.

Het boek is niet in chronologische lijn geordend. Dat kan ook niet anders als je langs de limes reist. Maar het gevolg is wel dat de auteur heen en weer springt in de tijd en dat er ook veel overlap in de tekst zit. De dood van de Carthaagse veldheer Hannibal wordt bijvoorbeeld meerdere malen beschreven afhankelijk van de plek waar de auteur zich bevindt. De historisch geschoolde lezer zal hier minder last van hebben.

Al met al een fascinerend boek dat erin slaagt om historische, culturele en politieke lijnen met elkaar te verbinden.

Luc Devoldere (1956) is een Vlaams classicus en schrijver. Hij is lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren en voorzitter van Literatuur Vlaanderen.

ISBN 9789025323678 | Paperback | Omvang 430 blz. | Uitgever Athenaeum-Polak @ Van Gennep | 7 maart 2024

© Henk Hofman, 19 september 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER