Omdat ik geen lam voor de wolven wil zijn
Joods verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog
Ben Braber

Recent zijn er drie boeken verschenen waarin wordt aangetoond dat het verzet in Nederland tegen de Duitse bezetting (1940-1945) omvangrijker was dan voorheen werd aangenomen. We bespreken hier alleen het bovengenoemde boek.

Wat versta je onder verzet? Dat is een kwestie van definitie. Historicus dr. L. de Jong (1914-2005) zette met zijn werken de toon door verzet op te vatten als “georganiseerde illegaliteit”. Ongeveer 45.000 mensen hadden zich aangesloten bij een verzetsgroep. Maar als je “verzet” wat ruimer definieert, vallen daar ook mensen onder die onderduikers hielpen, die weigerden de loyaliteitsverklaring te ondertekenen, of die in staking gingen uit protest tegen razzia’s.
Voor dit uitgangspunt valt zeker veel te zeggen. Ben Braber toont in dit boek aan dat er ook door Joden veel meer verzet is gepleegd dan wij denken.

Zijn boek telt tien hoofdstukken.
In hoofdstuk 1 schetst de auteur de positie van Joden in Nederland voor de Tweede Wereldoorlog. Daarop volgen acht hoofdstukken waarin steeds een bepaalde persoon centraal staat. In het laatste hoofdstuk vermeldt de auteur de resultaten van zijn onderzoek.

Het zijn interessante personen die Braber aan de lezer presenteert.
De eerste is George Maduro (1916-1945). Hij heeft zich in mei 1940 onderscheiden bij de strijd om het vliegveld Ypenburg bij Den Haag waar Duitse parachutisten waren geland. Na de capitulatie sloot hij zich aan bij het verzet. Hij werd opgepakt en is in Dachau een paar maanden voor de bevrijding overleden. Madurodam is naar hem genoemd.

Een andere markante figuur is Henriëtte Pimentel (1876-1943). Zij was directrice van een crèche, gelegen tegenover de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. Tijdens de oorlog smokkelde zij met behulp van anderen, jonge kinderen en baby’s met toestemming van de ouders weg naar onderduikadressen. In 1943 ontruimden de Duitsers de crèche en gingen de kinderen met een aantal kinderverzorgsters op transport. Pimentel had onder kunnen duiken (ze kreeg verschillende adressen aangeboden), maar ze wilde bij de kinderen blijven. Pimentel werd naar Auschwitz gedeporteerd, waar zij direct na aankomst werd vermoord. Een aangrijpende geschiedenis. De crèche is nu onderdeel van het Holocaustmuseum.

Ook de andere hoofdstukken benadrukken dat Joden zich beslist niet als een lam naar de slachtbank lieten leiden. Maar hun mogelijkheden waren wel ontzettend beperkt, legt Ben Braber in het slothoofdstuk uit.

Alle vormen van Joods verzet hingen in feite af van niet-Joodse hulp. Maar die hulp was ontoereikend. Slechts een beperkt aantal mensen kon worden geholpen. Bovendien was de repressie van de bezetter overweldigend, was er veel collaboratie met de bezetter en ook veel verraad.
Desondanks meent Braber dat het Joodse verzet kwantitatief bekeken het niet-Joodse verzet heeft overtroffen.

Dit boek benadrukt weer eens hoe het antisemitisme steeds weer de kop opsteekt en op enig moment leidt tot gruwelijke vervolging in de vorm van pogroms en een Holocaust op het Europese continent. De beschuldigingen variëren. De ene keer zijn Joden woekeraars, de andere keer luidt de beschuldiging dat zij Christusmoordenaars zijn, dan weer krijgen ze de schuld van een pestepidemie. Maar de algemene deler is dat Joden altijd de zondebok zijn, nergens langdurig veilig zijn en overal opgejaagd worden.

Joden staan niet schuldig aan al hetgeen hen in de loop der eeuwen is verweten. Het zijn mensen die als iedereen verlangen naar een rustig bestaan in een stabiele samenleving. Het is te wensen dat dit boek zal bijdragen aan sympathie en begrip voor Joden. Het is zelfs zo dat Nederland na de Tweede Wereldoorlog wel wat goed heeft te maken naar Joodse overlevenden toe en hun nageslacht.

Het boek is heel verzorgd uitgegeven, voorzien van illustraties en met een literatuuropgave.

Ben Braber werkt voor de Universiteit van Glasgouw en is gespecialiseerd in Joods verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

ISBN 9789463824019 | Paperback | 175 pagina's | Uitgeverij Balans | 11 februari 2025

© Henk Hofman, 13 maart 2025

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER