Dansende Beren
Heimwee naar het communisme
Witold Szablowski

Het is een genoegen om dit boek te lezen. Szablowski schrijft zo plezierig en onderhoudend dat de lezer met een gevoel van spijt het boek dicht slaat als het uit is.

De ondertitel geeft het thema van dit boek aan. Elke reiziger in voormalige Oostbloklanden die in gesprek raakt met ingezetenen kan constateren dat niet iedereen enthousiast is over de val van het communistische rijk. Waarom niet? Wel: vroeger had iedereen werk en waren onderwijs en gezondheidszorg gratis. Nu is er criminaliteit en de jeugd trekt weg, want er is geen werk. Opvattingen die de Westerling kunnen verbazen. Immers, economisch bezien was het systeem van volledige werkgelegenheid onhoudbaar. En, nog belangrijker voor ons, mensen waren toch niet vrij achter het IJzeren Gordijn? ‘Ach’, zei iemand eens tegen mij, ‘als je geen kritiek had op de politiek, lieten ze je met rust en kon je je eigen gang gaan.’

Het boek ‘Dansende Beren’ bestaat uit twee delen.

Het eerste deel gaat over echte beren. Bulgaarse zigeuners temden de dieren en leerden ze dansen. Begeleider en beer bezochten kermissen en badplaatsen. Daar vertoonde de beer zijn kunsten en de begeleider verdiende er de kost mee voor zijn gezin. Sommige berentemmers waren goed voor hun dieren. De beer maakte deel uit van het gezin en at zelfs mee met het gezin. Anderen echter regeerden met harde hand over de dieren en sloegen ze de tanden uit de bek, zodat ze zeker wisten nooit gebeten te kunnen worden. De wil van de beren werd gebroken door ze te wennen aan alcohol. Alle beren kregen een metalen ring door de neus geslagen. Met de ketting die daaraan was verbonden kon de temmer de beer leiden.

Na het uiteenvallen van het Sovjetrijk treden Oost-Europese landen toe tot de EU. Bulgarije ging vanaf 2007 deel uitmaken van de EU. Bulgarije moest echter wel werk maken van het bestrijden van corruptie en mensenhandel. Het was ook gedaan met de zigeuners en het houden van beren voor entertainment. De beren moesten hun vrijheid herkrijgen. Het houden van beren werd illegaal.

Er werd een natuurpark aangekocht, vlak bij een gebied waar beren nog in het wild voorkwamen. Ongeveer 30 beren werden opgekocht en vrijgelaten in het park. De vrijheid kwam voor de dieren als een schok. Vrijheid moest gedoseerd worden. Vrijheid moest je aan wennen. Volledige vrijheid zou de dood van de dieren betekenen. Ze wisten niet hoe ze zichzelf in het leven moesten houden. Verzorgers leerden de beren stap voor stap hoe ze in het reservaat moesten leven. Maar terug naar de vrije natuur, dat ging niet meer.

Dit beeld en deze geschiedenis past Szablowski in het tweede deel toe op de bevrijde staten in Oost-Europa. De vrijheid kwam abrupt. Ineens, in een paar maanden tijd, werden dictatuur en geleide economie vervangen door democratie, vrije markt en kapitalisme.

De schrijver, een Poolse journalist, reisde rond in Polen, Oekraïne, Albanië en Estland. Een uitstapje naar Cuba en naar Griekenland valt ook binnen het bestek van dit boek. Overal knoopte Szablowski betrekkingen aan met inwoners en tekende hij hun verhalen op.
- Vrouwen die suppoost zijn in een museum in Gori, voorheen het geboortehuis van Stalin.
- Boeren die in een Pools dorpje een vroegere collectieve staatsboerderij ombouwen tot een nederzetting, bewoond door hobbits (gespeeld door dorpelingen), gebaseerd op de boeken van Tolkien. Het dorp leeft nu van het toerisme.
- Albanië waar dictator Enver Hoxha het land overdekte met 750.000 bunkers, want de heilsstaat had vele vijanden. Voor al die bunkers moet nu een herbestemming komen.
- Estland met een grote minderheid aan Russen, die niet integreren, maar ook niet terug kunnen naar Rusland.
- Een prachtig hoofdstuk over Servië en Radovan Karadzic.

Het boek is een juweeltje. Bijna als terloops krijgt de lezer diepgaande vragen aangereikt over het begrip ‘vrijheid’. Wat is vrijheid eigenlijk? Is de vrijheid van de een onvrijheid van de ander? Hoeveel vrijheid kan een mens, een samenleving, aan? Hoe leer je met vrijheid om te gaan?
Van beer naar vrijheid. Je moet er maar opkomen.

In het boek staan twee kaartjes die inzichtelijk maken welke plaatsen Szablowski aandeed op zijn reizen. Mooi zijn ook de foto’s van zigeuners en hun beren.

ISBN: 9789046823415 | paperback | 236 blz. Uitgeverij Nieuw Amsterdam | oktober 2018

© Henk Hofman, 8 oktober 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER