Geschreven geschiedenis
Brieven die de wereld hebben veranderd
Simon Sebag Montefiore

Dit boek biedt een uiterst gevarieerd overzicht van bijzondere brieven uit de wereldgeschiedenis, van 3000 voor Christus tot heden. ‘Het zijn brieven die op de een of andere manier een verandering teweeg hebben gebracht – in tijden van oorlog en vrede, in kunst en cultuur’, pag. 13.

De vele brieven zijn ingedeeld in allerlei genres, al blijft dat natuurlijk enigszins discutabel omdat een brief vaak meer dimensies in zich heeft en in meer dan één genre zou passen. Dat is echter niet het belangrijkste. De rubrieken geven een goede indruk van wat de lezer in dit boek zal tegenkomen: liefde, familie, scheppingskracht, ontdekking, toerisme, oorlog, bloed, vernietiging, rampspoed, vriendschap, gekte, fatsoen, bevrijding, noodlot, macht, ondergang, vaarwel. Het is een brede staalkaart van ons menselijk leven.

De inleiding vertelt iets over de verschillende schrijftechnieken die in de loop van de geschiedenis zijn toegepast. - Brieven zijn in woorden van Goethe ‘de kortstondige adem van het leven’. - Ook worden de genres kort belicht in de inleiding zodat de lezer alvast een indruk krijgt en nieuwsgierig wordt naar wat er komt. Elke brief is voorzien van een historische inleiding zodat de achtergrond, waaruit de brief is ontstaan, duidelijk wordt.

Enkele brieven die mij opvielen:

Jacques Brel schreef in 1958 een innige liefdesbrief aan zijn vrouw Miche. Datzelfde deed ook Napoleon.
Bijzonder is in de rubriek ‘liefde’ de brief uit 1944 van een vrouw in een concentratiekamp aan haar man die in een ander kamp gevangen zit.

Opvallend zijn verschillende brieven van Willem van Oranje aan zijn broers en aan zijn moeder. Er zijn overigens veel bekende personen van wie een brief is opgenomen: o.a. Stalin, keizer Augustus en farao Ramses de Grote komen we tegen.

Michelangelo beklaagt zich in een brief uit 1509 over zijn werkzaamheden in de Sixtijnse kapel en beschrijft in plastische taal hoe uitputtend het is om de fresco-schilderingen aan te brengen.

Van Mozart is een liefdesbrief opgenomen die nogal ordinair van taal is. Hij is gericht aan zijn nicht Marianne en de beschrijving van Mozarts seksuele activiteiten is eigenlijk van een laag niveau. Je krijgt zo een heel andere kijk op zijn elegante muziek!

Wilbur Wright schreef in 1899 over zijn droom om te kunnen vliegen en dat zou drie jaar later ook het geval zijn.
Columbus uit zich in 1493 lyrisch over zijn gemaakte ontdekkingsreizen en hetgeen hij elders in de wereld heeft gezien. Het enthousiasme spat er vanaf. Hij eindigt zijn brief met deze woorden: ‘En laten we ons verheugen, niet alleen over de gelukzaligheid van ons geloof maar ook over de toename van onze wereldse bezittingen, waarvan niet alleen Spanje maar het hele christendom deelgenoot zal zijn. Zoals dit allemaal is volbracht is het hier beknopt verteld. Vaarwel’, pag. 116 – 117.

Actueel in onze tijd, waarin we de bevrijding van de Tweede Oorlog herdenken, zijn de brieven van generaal Eisenhower op 5 juni 1944 aan de manschappen van D-day. De ene brief is een aanmoediging voor de strijd, de andere brief was geschreven voor het geval dat de landing niet zou slagen.

Opvallend is de in stevige taal geschreven brief van Tito aan Stalin in 1948 waarin hij duidelijk maakt dat er met hem niet te spotten valt: ‘Houd op met het sturen van mensen om mij te vermoorden! We hebben er al vijf gepakt, een van hen met een bom en een andere met een geweer…. Als jij niet ophoudt met het sturen van moordenaars, zal ik een heel snel werkende naar Moskou sturen, en wees ervan overtuigd, dat hoef ik maar één keer te doen’, pag. 144.

De brief van de Duitse rijkskanselier aan de Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken uit 1914 is historisch interessant omdat deze het begin van de Eerste Wereldoorlog inluidt.

President Truman van de VS blikt in 1963 terug op het gebruik van de atoombom op Hiroshima en Nagasaki. Hij staat nog steeds helemaal achter zijn toenmalige beslissing in 1945 en zag dit als enige uitweg om snel de oorlog te beëindigen.

Verder zijn er brieven van Roosevelt aan Churchill in 1939 en van Hitler aan Mussolini daterend uit 1941.

Gandhi schreef in 1940 een brief aan Hitler waarin hij een vriendelijk maar dringend appèl op hem doet. Tevergeefs zoals uit de jaren daarin is gebleken….

Aangrijpend is de brief van Jackie Kennedy aan Chroesjtsjov op 1 december 1963, een week na de moord op haar man John. Zij uit hierin op keurige maar krachtige wijze de zorg van John Kennedy om de wereldvrede en hoopt dat de Russische leider dezelfde intentie heeft.

Verder is er een brief van Aletta Jacobs, de voorvechter van het vrouwenkiesrecht, uit 1929 en van Rosa Parks, de Amerikaanse vrouw die ‘niet opstond’ zoals het boek van Martin Luther King heet.

Mooi is de brief van Chroesjtsjov aan John F. Kennedy uit 1962 waarin de Cuba-crisis tot een einde komt. ‘Laten we daarom staatsmannelijke wijsheid aan de dag leggen. Ik stel voor: wij, aan onze kant, zullen verklaren dat onze schepen richting Cuba geen wapens zullen vervoeren, van welke soort ook. U verklaart dat de Verenigde Staten niet Cuba zullen binnenvallen en geen steun zullen verlenen aan machten die een invasie in Cuba van plan zouden kunnen zijn. Dan zou de noodzaak van de aanwezigheid van onze militaire specialisten in Cuba verdwenen zijn’, pag. 250.

Er zijn ook brieven uit onze eigen tijd: die van George Bush aan Bill Clinton uit 1993 en de brief van Trump aan Kim Jong-un uit 2018 in de hem kenmerkende stijl.

Mooi is de brief van Leonard Cohen aan zijn oude liefde Marianne uit 2016, voor wie hij het lied ‘So long Marian’ schreef. De brief bereikte haar nog kort voor haar dood en deed haar goed. De brief heeft een ontroerend slot: ‘Goede reis oude vriendin. Ik zie je aan het einde van de weg. Eindeloos veel liefde en dankbaarheid. Leonard’, pag. 282.

Een prachtige en gevarieerde bundel, al zal niet elke brief elke lezer aanspreken maar dat hoeft ook niet. Dat neemt niet weg dat er genoeg in dit boek valt te beleven dat de moeite waard is.

ISBN 978 90 00 36860 0 | Hardcover | 318 pagina’s | Unieboek Spectrum Utrecht | augustus 2019 |
vertaling: Martine Both

© Evert van der Veen, 17 september 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER