http://www.jannahloontjens.nl/

Mijn leven is mooier dan literatuur
Een kleine filosofie van het schrijverschap
Jannah Loontjens

"Of mijn leven echt mooier is dan literatuur? Dit is een onbeantwoordbare vraag. Leven betekent óók lezen [...]"

In dit boek filosofeert Jannah Loontjes over het lezen en schrijven en wat daarbij voor haar van invloed is geweest. Hoewel het boek opgedeeld is in vijf op zichzelf staande essays, meandert er toch van alles als rode draden door het boek heen. Dit omdat de schrijfster haar dissertatie 'Popular modernism : representations of modernist literature in popular culture' als basis gebruikt heeft. Ze heeft deze dissertatie bewerkt zodat het toegankelijk zou worden voor een groter publiek. Misschien zit daarin nu net datgene waardoor het boek wel prettig leest maar geen vloeiend geheel is geworden.

Loontjens beschrijft in haar eerste essay Begin van een begin hoe moeilijk het vinden van een goed begin, een pakkende eerste zin is. Ze verwijst o.a. naar een uitspraak van de Britse schrijver Anthony Burgess die zei dat hij 'elk boek een mislukking vond vanaf de eerste zin die hij formuleerde, omdat die zin voor altijd de droom verwoestte van wat dat boek had kunnen zijn.' Hiermee verwijst ze naar het onvermogen van een schrijver om precies datgene te schrijven wat in zijn of haar hoofd zit. Dat prachtige allesomvattende verhaal blijkt nauwelijks om te zetten in het geschreven woord.
Camus geloofde echter 'dat de rest er als vanzelf uit zal volgen als hij die de eerste regel maar goed krijgt'.
Het frappante is dat de uitspraak van Camus door de manier van schrijven van Loontjes zelf, weerlegd wordt. Het begin van haar eerste essay boeit onmiddellijk, maar Loontjens gaat te lang door en levert allerlei teksten van dichters en schrijvers waarin zij te kennen geven hoe zij het beginnen met schrijven steeds maar uitstellen, hoe erg zij worstelen met dat moeilijke begin, met schrijversangst, die lege bladzijde, een writersblock etc. Ook al staat dat begin eindelijk op papier dan nog slaat vaak de twijfel toe, is het wel goed genoeg? Interessant is dat zeker maar na diverse citaten en toelichtingen heb je de boodschap wel begrepen en neemt de belangstelling na wéér een voorbeeld af.

In de volgende drie essays getiteld Invloedrijke leeservaringen, Literatuur en zo en Schrijvers en waarheden vertelt Loontjens over haar (eerste)  leeservaringen en welke werken invloed op haar leven en schrijven hebben uitgeoefend.
Ze wijst ook op het feit dat er verschillende lezers zijn, de een leest uit een verlangen naar afleiding, anderen zien liever het dagelijks leven verbeeld waardoor zij een scherpe blik op de wereld houden en weer anderen lezen om geïnformeerd te worden over een onderwerp wat hen interesseert of om uitgedaagd te worden in het denken. Voor welke lezer schrijft de schrijver? Er zijn overigens ook mensen die lezen om al deze bovengenoemde factoren al naar gelang hun stemming.
Mensen en met name schrijvers herlezen regelmatig boeken o.a. om te achterhalen hoe een boek is opgebouwd, welke aanwijzingen er worden gegeven die leiden naar de ontknoping, hoe de dialogen een toevoeging kunnen leveren etc. 

Ook de vraag waarom iemand schrijft wordt uitgebreid en van alle kanten bekeken. Is het om beroemd te worden? Om wat na te laten? Omdat je nu eenmaal niet anders kan, je móet schrijven? Is schrijven 'een manier om zin te geven aan de alledaagsheid'?
Ook hier benadrukt Loontjens dat bij schrijven meer komt kijken dan menigeen denkt. Het lijkt zo makkelijk, iedereen kan toch schrijven? Veelal schrijven mensen over wat zij werkelijk mee hebben gemaakt bijv. over gepest worden, trauma's, de dood van een geliefde. Maar wat maakt het ene werk literatuur en het andere niet? Natuurlijk wordt ingegaan op de vraag wat literatuur nu eigenlijk is. Door middel een fraai citaat van Connie Palmen hierover werkt Loontjens deze vraag erg mooi uit.
Eveneens rijst de vraag, wie lezen de boeken, voor wie schrijf je, wat is jouw lezerspubliek? Loontjens komt met het voorbeeld van Jonathan Franzen die twijfelde om bij Ophra's Book Club te verschijnen. Haar Book Club stond nooit in een hoog aanzien bij de literatuurcritici. Franzen was bang voor zijn schrijversstatus. Ook Loontjens zelf twijfelde of ze blij moest zijn toen de Libelle het eerste hoofdstuk van haar roman wilde publiceren. Wilde zij wel dat haar boek als Libelleboek gezien zou worden?
En zo heeft Loontjes allerlei bespiegelingen over het schrijversvak en de lezers, welke zij toelicht met citaten van schrijvers o.a. van Proust, Woolf en Camus.

Ze eindigt dit boek met het essay Eindig waarvan de titel al genoeg zegt. Is het einde van een boek net zo belangrijk als het begin? Hoe eindig je? Is een boek ooit écht af? Ook hier worden allerlei voorbeelden aangehaald van verschillende schrijvers en hun visies op het einde van een boek.
Interessant is de vraag of een boek als het eenmaal gedrukt en in de winkel ligt helemaal afgerond is. Of vormen de kritieken ook nog een eind?

Op zich is het boek erg prettig om te lezen, Loontjens heeft een heldere manier van schrijven en haar toelichtingen op haar overpeinzingen zijn goed doordacht en interessant. Toch heeft het allemaal iets vluchtigs, het beklijft niet. Ik heb het boek meerdere keren gelezen omdat ik merkte dat bij het willen schrijven van een 'recensie' de inhoud van het boek mij niet bijgebleven was. (Nu kan dat overigens ook wat over mij zeggen).
De steeds terugkerende beschouwingen op het werk van de schrijvers Proust, Camus en Woolf vormen de rode draad maar bij elkaar is het toch geen geheel, de essays lopen niet mooi in elkaar over.
Toch heb je ondanks de uitgewerkte citaten van gerenommeerde literaire schrijvers en de beschouwingen en toevoegingen daarover het gevoel dat er niet diep genoeg gegaan is. Het blijft allemaal nogal oppervlakkig en afstandelijk hoewel de schrijfster wel enkele persoonlijke overpeinzingen, beleefde ervaringen en herinneringen met de lezer deelt.
Misschien was het beter geweest het boek in zijn geheel opnieuw te schrijven en niet een bestaande tekst ombuigen naar een voor lezers toegankelijke tekst.

Loontjens zelf eindigt het boek met de zinnen "Zelfs nadat je een tekst als voltooid verklaart, zijn er altijd nog woorden of zinnen of paragrafen die toegevoegd, verwijderd of gecorrigeerd hadden kunnen worden. Zo blijf ik dit boek ook herschrijven en stel ik het einde ervan uit. Om het uitstel te doorbreken, besluit ik nu dit boek hier te eindigen en hoop ik dat de eeuwige onaffe staat, waarin ik deze tekst aan jou toevertrouw, mij vergeven zal worden."

ISBN 9789026326394 Paperback met flappen 184 pagina's Uitgeverij Ambo/Anthos maart 2013

© Dettie, 17 juni 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER