Samen
Een nieuw sociaal contract voor de 21^e eeuw
Minouche Shafik

Een sociaal contract bevat regelingen die een samenleving treft op het gebied van opvoeding en opvang van kinderen, onderwijs, de gezondheidszorg, de zorg voor en aan ouderen, de verdeling van lusten en lasten binnen de generaties en werkomstandigheden (zoals flexwerk, minimumloon, scholing, automatisering).
Wereldwijd staat het huidige sociaal contract onder grote druk. Dat heeft te maken met vergrijzing, de uitputting van het milieu, klimaatverandering, voortschrijdende innovatie en technologische ontwikkeling. Voor de 21^e eeuw is daarom een nieuw sociaal contract nodig.

De auteur, Minouche Shafik, geeft in dit boek een voorzet. Ze is bij uitstek geschikt voor die taak. Ze was vicepresident van de Wereldbank, ze heeft gewerkt bij het IMF en de Bank of England. Op dit moment is ze directeur van de London School of Economics and Political Science. Uit dit boek blijkt dat ze een enorme kennis van zaken heeft. Shafik presenteert geen droge stof, maar schrijft helder en boeiend en komt met praktische voorstellen voor een nieuw sociaal contract.

In het Voorwoord maakt Shafik duidelijk dat ‘mensen het nog nooit zo goed hebben gehad’. En toch zijn in grote delen van de wereld de burgers teleurgesteld. Mensen zijn onzeker gestemd over de toekomst en dat uit zich in toenemende woede en bezorgdheid in de politiek, de media en het publieke debat.

De coronapandemie van 2020 heeft volgens de auteur de tegenstellingen verscherpt. Ineens spraken we over ‘vitale beroepen’ zonder wie onze samenleving niet zou kunnen functioneren. Zonder bankiers en advocaten konden we wel overleven, schrijft Shafik, maar winkeliers, verpleegkundigen en ordehandhavers bleken onmisbaar. En toch behoren degenen die in deze sectoren werken tot de laagst betaalden. Het onderling vertrouwen waarop burgerschap en samenleving zijn gebaseerd, brokkelt als gevolg van alle onzekerheid af.

Vandaag de dag vormt de notie van kansengelijkheid de kern van wat veel burgers over de hele wereld verwachten. Het idee dat het hieraan ontbreekt, is een belangrijke oorzaak van bezorgdheid en onvrede. We moeten dus opnieuw nadenken over de vraag wat een samenleving verschuldigd is aan een individu en wat een individu omgekeerd verschuldigd is aan de samenleving.
Binnen het sociaal contract leveren de meeste mensen een bijdrage aan de samenleving in het middelste deel van hun leven, als ze werken, en ze profiteren van regelingen als ze jong zijn (onderwijs) en op hun oude dag (pensioen en gezondheidszorg).

De auteur pleit ervoor om de arbeidsparticipatie van vrouwen te verhogen. Dat is zeer noodzakelijk om de overheidsbudgetten in balans te houden, vooral waar het gaat om de bekostiging van de pensioenen. De beroepsbevolking krimpt immers en daarmee wordt het steeds lastiger om een ouder wordende bevolking te onderhouden.
Op de korte termijn kan een hogere graad van arbeidsparticipatie van vrouwen (en ook migranten) inderdaad een oplossing zijn. Maar, vraag ik me af, is het op wat langere termijn geen uitstel van de problemen? Is het niet noodzakelijk dat het geboortecijfer omhooggaat, zodat er voldoende aanwas van jongeren is?

Shafik noemt drie richtlijnen voor het ontwerp van een nieuw sociaal akkoord. In de eerste plaats moet iedereen beschikken over een zeker minimum aan middelen om een fatsoenlijk leven te hebben. Denk aan gezondheidszorg, een uitkering bij werkloosheid, onderwijs en pensioen. In de tweede plaats moet iedereen naar vermogen een bijdrage leveren aan de samenleving en publiek gefinancierde kinderopvang moet het vrouwen mogelijk maken om te werken. In de derde plaats kunnen grote risico’s beter door de samenleving opgevangen worden dan door individuele verzekeringen of de steun van de familie.

Het doel is: zekerheid voor iedereen; maximaal investeren in capaciteiten; een eerlijke spreiding van risico’s.
Het klinkt idealistisch, maar afgezet tegen hetgeen de laatste honderd jaar is bereikt, zijn dit zeker geen onrealistische doelen. Het voert te ver om hier de uitwerking per thema na te gaan. Maar de materie is dermate belangwekkend en wordt zo goed besproken dat ik het boek graag aanbeveel voor alle belangstellenden, in het bijzonder voor politici, docenten en journalisten.

ISBN 9789046826799 | Paperback | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | Omvang 272 blz. | mei 2021

© Henk Hofman, 26 mei 2021

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER