Wat maakt gelukkig?
Thomas van Aquino
Vertaling en toelichting door Niko Schonebaum

Op de vraag wat een mens gelukkig maakt, is een waaier aan antwoorden te geven. In de Nieuwe Bavo in Haarlem is er in 2021 zelfs een expositie aan gewijd: Geloof in Geluk. De boodschap is dat liefde het grootste geluk is dat de mens ten deel kan vallen. Goed gevonden, want het begrip Liefde leent zich uitstekend voor zowel een religieuze als een seculiere invulling.

De grote Middeleeuwse denker Thomas van Aquino (1225-1274) heeft zich ook over dit thema gebogen.
Gelukzaligheid is de hoogste trap van geluk. Er ontbreekt dan niets aan het geluk, het hart is volkomen tevreden, alle verlangens zijn gestild.

Volgens Thomas van Aquino ontbreekt er altijd iets aan het aardse leven. Iemand kan gelukkig getrouwd zijn, maar tegenslag op het werk hebben. Iemand die rijk is, verlangt naar nog meer rijkdom of tobt met een zwakke gezondheid. Bovendien is het aardse geluk altijd eindig, want de dood maakt een eind aan ons leven. Dan zijn we het aardse geluk ook kwijt en dus was het niet volmaakt. Het is daarom onmogelijk in dit leven de gelukzaligheid te hebben.

Het geluk zal daarom gezocht moeten worden in de hemel. Is het geluk te vinden bij de engelen? Nee, want engelen zijn zelf ook geschapen en afhankelijke wezens. Alleen in het beschouwen van God kan de mens rust vinden. Het is, zoals Augustinus (353-430) het eeuwen eerder al uitdrukte: Mijn hart is onrustig tot het rust vindt in U. Pas dan valt er niets meer te wensen en is de mens ‘gelukzalig’.

De scherpzinnigheid waarmee Aquino redeneert is verbazingwekkend. Zijn centrale vraag – Wat maakt gelukkig - ontleedt hij in subvragen. Waarin bestaat de gelukzaligheid? Wat is het geluk? Wat hoort bij geluk? Hoe wordt gelukzaligheid bereikt? Elke subvraag kent weer deelvragen. De vraag bij “Wat hoort bij geluk”, valt uiteen in de volgende deelvragen: hoort genieten bij gelukzaligheid?; is de volmaaktheid van het lichaam nodig?; is vriendschap nodig voor gelukzaligheid?; is volmaaktheid van het lichaam nodig voor de gelukzaligheid?

Elke deelvraag wordt volgens eenzelfde stramien onderzocht en beantwoord. Eerst volgen een paar overwegingen die volgens Aquino tekortschieten. Daarna komt hij met zijn eigen standpunt dat vervolgens toegelicht wordt. Tot slot noemt hij de argumenten op grond waarvan hij de inleidende overwegingen verwerpt.

Zijn standpunt fundeert Aquino op de Bijbel, de kerkvaders of de Griekse filosoof Aristoteles. Dat standpunt is steeds een korte, kernachtige zin. Zo stuwt deze grote denker met een onweerstaanbare logica zijn betoog naar het onvermijdelijke sluitstuk: als de mens rust vindt in God, verwerft hij het grootste goed dat niet meer verloren kan gaan.

Even scherpzinnig is de toelichting van Niko Schonebaum. Hij volgt het betoog op de voet en geeft bij elk onderdeel een heldere verklaring, vaak van aansprekende voorbeelden voorzien. Het is knap dat hij de moeilijke materie zo inzichtelijk heeft weer weten te geven. De lezer kan het beste steeds een passage van Aquino lezen en dan gelijk daarna de toelichting van Schonebaum. Dat betekent dat een lezer de tijd moet nemen voor dit boek. Wie rustig leest en meeleest in de toelichting, raakt vertrouwd met de manier van redeneren. Alle zijpaden worden door Aquino afgesneden. Het leven op aarde kan de mens nooit gelukzalig maken, want er zijn altijd gebreken en het is eindig. Dus zal het in de hemel gevonden moeten worden bij de Schepper van hemel en aarde.

Het boek begint met een fictieve brief van Thomas en een inleiding van de vertaler. De verhandeling van Aquino omvat zeventig bladzijden en de toelichting bijna zestig bladzijden.

Al met al een juweeltje dat na het lezen een blijvende plek in de boekenkast waard is. Heeft het boek nog betekenis voor onze tijd? Zeker, want juist nu zoekt de mens koortsachtig het wijkende geluk weer op het spoor te komen. De tijdgeest wordt gekenmerkt door onzekerheid en onrust. Aquino wijst een weg aan om in woelige tijden innerlijke rust te vinden.

Gegevens over Thomas van Aquino zijn gemakkelijk te vinden voor wie even op zoek gaat. Niko Schonebaum is docent klassieke talen en retorica aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is medeoprichter van de stichting Lumen Christi (www.parochielumenchristi.nl/bisdom.)

ISBN 9789463403139 |Paperback | Omvang 192 blz. | Uitgeverij DAMON Eindhoven | november 2021

© Henk Hofman, 7 december 2021

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.