Huygens Instituut

https://www.huygens.knaw.nl

Wereldgeschiedenis van Nederland
Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis

Onder redactie van Lex Heerma van Voss, Karel Davids, Karwan Fatah-Black, Marjolein ’t Hart, Leo Lucassen en Jeroen Touwen

De laatste 30 – 40 jaar is er een nieuwe benadering van de Nederlandse geschiedenis ontstaan en wordt deze meer in internationaal perspectief geplaatst.
Dit boek is geen canon van onze ‘vaderlandse’ geschiedenis want men heeft niet de pretentie om álle belangrijke gebeurtenissen te noemen al komen de meeste wel voor in dit boek.

In korte hoofdstukjes – iedere bijdrage telt 5 à 6 pagina’s – wordt onder een jaartal een gebeurtenis of het begin van een historische ontwikkeling beschreven door in totaal ruim honderd wetenschappers van uiteenlopende disciplines. Aan het slot wordt steeds enige literatuur genoemd en zijn er ook verwijzingen naar andere jaartallen in dit lijvige boek dat geen doorlopende geschiedenis beschrijft maar wel streeft naar karakteristieke feiten voor een bepaalde periode.

Het eerste deel ‘Trekkers en blijvers’ begint met de oudste sporen van bewoning die 300.000 jaar oud zijn en komt de ‘wenkbrauw van Krijn’ ter sprake die voor de Zeeuwse kunst in de Noordzee is gevonden.

-Een andere bijdrage gaat in op de vondsten die werden gedaan bij de aanleg van de Betuwelijn.

- Wie weet dat er migratie vanuit de Hongaarse laagvlakte naar onze contreien heeft plaatsgevonden?

- Verder wordt het meisje van Yde, gevonden in het veen en gedateerd rond de jaartelling, besproken.

- De Friezen waren van oorsprong geen boeren maar dreven veel over zee in de vroege middeleeuwen en waren een zeevarend volk.

- Een andere bijdrage geeft een mooi inzicht in de werkwijze van de missionarissen Willibrord en Bonifatius.

- De laatste bijdrage in dit deel is gedateerd op 834 wanneer Dorestad (nu Wijk bij Duurstede), toen een wereldstad met grote haven waar veel handel plaatsvond, voor het eerst door de Vikingen werd aangevallen.

In ‘Religie, rijken en revoltes’ is er aandacht voor iets wat tamelijk onbekend is, namelijk dat er 30 koloniën in het zuiden van Zweden waren waarvan de helft in het bezit was van de Hanzesteden.

- In 1473 wordt het eerste in Nederland gedrukte boek gedateerd. Het is een historische uitgave van het Nieuwe Testament. Wie weet dat er rondtrekkende drukkers waren die her en der hun diensten aanboden? Dergelijke feiten typeren dit boek dat aandacht heeft voor ‘grote’ en bekende feiten maar ook regelmatig ‘kleine’ geschiedenis voor het voetlicht brengt waarin een bepaalde periode dichterbij komt en vanuit een verrassend perspectief wordt belicht.

-Boeiend is ook de bijdrage ‘Zonder Spanje geen Oranje’ dat onze klassieke visie op deze periode verandert: Karel V maakte in 1549 van de Nederlandse provinciën één geheel: ‘Daarmee hebben Karel V en zijn raadgevers, zoals de Fries Viglius van Aytta, de basis gelegd voor de huidige staten Nederland, België en Luxemburg. Zo is de keizer feitelijk de vader van drie vaderlanden geworden’, pag. 176 – 177.

- Waarschijnlijk denken wij dat de beeldenstorm een Nederlands – en cultureel gezien een betreurenswaardig – verschijnsel is. In een bijdrage wordt duidelijk dat deze beweging begon in Rouen in 1562, mede onder invloed van Calvijn. De hysterie verbreidde zich en men zag het in Nederland aankomen. Een Habsburgse staatsman verzuchtte dan ook: ‘alleen God kan voorkomen dat het voorbeeld van Frankrijk wordt gevolgd in de Nederlanden’, pag. 181 – 182.

- Interessant maar onbekend is het gegeven dat Willem van Oranje een groot internationaal netwerk had: er zijn maar liefst 13.000 brieven van hem bewaard gebleven.

Het deel ‘Andere werelden’ opent met de eerste vloot via de Noordpool naar Indië waar men specerijen en luxe artikelen inkocht. Wij waren – in tegenstelling tot wat wij graag denken – zeker niet het enige land dat hiermee bezig was. Veel kennis werd bij de Portugezen vandaan gehaald en ook buitenlandse navigatieliteratuur werd vertaald. Zo weerlegt het boek dikwijls gevestigde denkbeelden en klinkt er hier en daar een licht kritische toon in de bijdragen waarin doorschemert: de werkelijkheid is net even ánders dan wij altijd hebben gedacht.

- Interessant is de voorbereiding van de drooglegging van de Beemster. Er wordt octrooi verleend, er vindt schadevergoeding plaats aan belanghebbenden en er wordt een compagnie opgericht waarin diverse partijen samenwerken. Heel modern allemaal! Onbekend is het feit dat wij niet de enigen zijn want in Frankrijk werden ook polders drooggelegd.

- Verder is er in dit deel aandacht voor de nationale synode van Dordrecht in 1618 die ínternationaal blijkt te zijn en o.a. waar werd besloten tot de Statenvertaling van de bijbel die in 1637 verscheen. Dat deze de Nederlandse taal heeft beïnvloed is een - hardnekkige - mythe uit de 19^e eeuw want het taalgebruik van de Statenvertaling werd toendertijd reeds als gedateerd beschouwd. Ook zijn er Duitse invloeden aanwezig.

- Actueel is de hoogleraar Reland die in 1705 in zijn streven om naar ‘waarheid’ te zoeken, pleit voor een genuanceerder beeld van de islam in zijn boek ‘De Religione Mohammedica’.

- Ook is er aandacht voor de Kerstvloed die in 1717 Groningen treft en wordt duidelijk gemaakt dat de watersnoodramp in 1953 ook andere landen trof.

In het deel ‘Nationaal, koloniaal, internationaal’ is er evenals in andere delen o.a. aandacht voor muziek, literatuur, kunst en religie.

- Een bijdrage gaat in op het feit dat Nederland na Frankrijk het tweede land in de wereld was dat de Verenigde Staten als land erkende. De Amerikaanse gezant John Adams lobbyde daarvoor actief in Europa.

- De eerste grondwet ‘Staatsregeling voor het Bataafsche Volk’ uit 1798 was het resultaat van een wedstrijd waarmee Nederland een zusterrepubliek van Frankrijk werd. De gevestigde opvatting dat 1813 het begin van onze grondwet wordt hier weerlegd. De grondwet van 1848, waarbij Thorbecke bij betrokken was, is sterk beïnvloed door ideeën uit andere Europese landen. De 19^e eeuw wordt als volgt omschreven:’ Enerzijds was er een steeds sterkere grensoverschrijdende uitwisseling van kennis, ideeën en ideologie,waardoor culturen steeds meer vervlochten raakten. Maar ook was dit de eeuw van het nationalisme, waarin velen steeds sterker prat gingen op een veronderstelde nationale eigenheid’, pag. 398.

- Verder is een bijdrage over ‘het ontstaan van de Nederlandse huisvrouw’, wordt het verhaal van Hansje Brinker verteld dat echter van Amerikaanse oorsprong blijkt te zijn en wordt duidelijk gemaakt dat de eerste fietsen uit het buitenland kwamen terwijl de ANWB de fiets propageerde als ‘het meest vaderlandsche van alle vervoermiddelen’.

- In een andere bijdrage komt naar voren dat er in de voormalige koloniën andere juridische maatstaven golden: hier werd bv. de doodstraf nog wél toegepast toen deze in Nederland al was afgeschaft. Interessant is ook dat er Indië al eerder dan wij denken een streven naar onafhankelijkheid was zoals blijkt uit de studentenbeweging uit 1908.

- Met een verhaal over de bouw van het Vredespaleis in 1913 sluit dit deel af.

In het laatste deel ‘(on)veilig, (on)afhankelijk’ is er opvallend genoeg geen aandacht voor de Eerste Wereldoorlog. Gezien de enorme impact die dit heeft gehad in Europa en de komst van Belgische vluchtelingen naar Nederland, had hier wel aandacht aan moeten worden besteed. Ook de crisisjaren worden niet belicht en dat lijkt mij niet terecht want dit was internationaal een moeilijke periode waarin belangrijke ontwikkelingen plaatsvonden die leidden tot de Tweede Wereldoorlog. Deze moet het ook doen met één item over de Hongerwinter waarin ons beeld van Churchill een deuk krijgt omdat hij voedselhulp aan ons land lange tijd tegenhield vanuit de gedachte ‘De Duitsers eten het toch weer op’. Seyss-Inquart was echter bezorgd over de situatie in Nederland en wilde wél humanitaire hulp verlenen, zo komt in dit verhaal naar voren. De werkelijkheid is vaak ánders dan wij die graag zouden willen zien...

- Kritisch is eveneens de bijdrage over de onafhankelijkheid van Indonesië. De officiële erkenning kwam pas in 2005 toen voor het eerst werd uitgesproken dat deze ‘oorlog aan de verkeerde kant van de geschiedenis’ had plaats gevonden. Lang werd er eufemistisch over ‘politionele acties’ gesproken terwijl ons leger daar gewoon oorlog voerde.

- De apartheidspolitiek in Zuid-Afrika is beïnvloed door het calvinisme waarbij de idee van Abraham Kuyper ‘soevereiniteit in eigen kring’ als legitimatie werd gebruikt. Hij bedoelde dit als rechtvaardiging van een eigen gereformeerde zuil en terecht wordt de vraag gesteld – maar niet uitputtend beantwoord – of deze gedachte van Kuyper niet is misbruikt (en dat lijkt wel het geval te zijn).

- In het verhaal over de oprichting van de Wereldraad van Kerken wordt met name stilgestaan bij de Nederlandse politiek t.ov. de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië. Hier had de missionaris Johan Verkuyl genoemd mogen worden die zich sterk maakte voor de belangen van Indonesië hetgeen hem niet door iedereen in dank werd afgenomen.

- Opvallend is de uitspraak van de koningin bij de opening van de Oosterscheldekering die tot stand kwam n.a.v. de watersnoodramp in 1953: ‘Wij hebben dit offer gebracht, ons bewust van het feit dat het niet alleen een nationaal belang betrof, maar dat hiermee een bijdrage werd geleverd aan het ecologisch beheer van Europa…. Een goed milieubeleid is onze gezamenlijke opdracht. Dit geeft de Deltawerken in hun uiteindelijke vorm een Europese dimensie’, pag. 597. Ook hier wordt overigens een mythe ontzenuwd want er werd voor de aanleg van de Deltawerken gebruik gemaakt van kennis en materieel van elders in de wereld.

- Verder komt in dit laatste deel een scala aan herkenbare onderwerpen naar voren dat afgelopen vijftig jaar typeert: huizenbouw, inpoldering, KNMI, homoseksualiteit, Coca Cola, BKR, anticonceptiepil, mijnbouw, Bijlmermeer, feminisme, club van Rome, Lockheed-affaire, kraakbeweging, Max Havelaar koffie, EU.

Een boeiend en vaak ook verrassend boek dat menigmaal een nieuwe kijk geeft op gevestigde denkbeelden omtrent ons verleden.

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Non-fictie

Huygens Instituut