De kracht van ideeën
Woorden van geloof en wijsheid
Jonathan Sacks

 
Dit boek bevat een serie columns, artikelen, toespraken en lezingen van rabbijn Jonathan Sacks, die in 2020 is overleden en in Groot-Brittannië grote bekendheid genoot.

Volgens rabbijn Sacks leven wij in ‘een noodlottig moment binnen de geschiedenis’. Of we nu kijken naar politiek, religie, economie dan wel het klimaat, overal zien we onzekerheid en instabiliteit. De toekomst van het Westen en het daar ontwikkelde concept van vrijheid staat op het spel. In dit boek ontleedt rabbijn Sacks de problemen van Westerse samenlevingen en wijst hij de weg aan naar herstel.

Het uitgangspunt van de schrijver is dat alle mensen ongeacht klasse, huidskleur of cultuur, zijn gemaakt naar het evenbeeld en de gelijkenis van God (blz. 172). Dat is de basis onder het hele idee van menselijke waardigheid en het bestaan van universele mensenrechten. In het gezicht van de ander zien we de sporen van God, want die ander is ook door God geschapen (blz. 174).
Dit is een hoogstaand concept, en dat is treffend, want Sacks behoorde als Jood volgens antisemieten tot de parasieten en ander ongedierte, dat verdelgd moest worden.

Een ideologie en ook een godsdienst kun je op het beschavingsgehalte beoordelen door te kijken naar de manier waarop de medemens wordt besproken en behandeld. Als dat de taal van de haat is, hetgeen ertoe leidt dat een mensenleven geen waarde heeft, deugt die ideologie niet. Het uitgangspunt dat alle mensen door God naar Zijn beeld zijn geschapen geeft een wezenlijke gelijkheid aan onder mensen ongeacht hun geboorteplek en hun positie in de samenleving. Zo bezien is het standpunt van rabbijn Sacks heel wat nobeler dan dat van antisemieten die Joden als minderwaardig beschouwen en dienovereenkomstig behandelen. Waarom lopen steeds weer zoveel mensen achter een ideologie aan waarin de taal van de haat wordt gesproken en het resultaat steeds weer is dat onschuldigen hun leven in het massagraf beëindigen?

Sacks noemt heel wat symptomen op die bij elkaar gevoegd de crisis van de Westerse samenleving uitmaken. Het huwelijk is niet meer in tel, wat leidt tot depressie onder kinderen. Het geboortecijfer zakt in heel Europa in en dat is het vege signaal dat er geen vertrouwen in de toekomst meer is. Op universiteiten wordt de academische vrijheid losgelaten uit naam van het recht niet gekwetst te worden door de confrontatie met standpunten die anders zijn dan de mijne.

De weg naar herstel loopt via meerdere sporen. Maar voor alles zijn sterke gezinnen en families nodig die tussen de staat en het gezin in staan (blz. 173). Verder voert de auteur een krachtig pleidooi voor een hechte samenwerking tussen de grote religies. Zij mogen verschillen in geloof, zij moeten samen werken aan eendracht, vreedzaamheid en verdraagzaamheid (blz. 159). De rabbijn weet waar hij het over heeft. Zijn vader ontvluchtte Polen om in Groot-Brittannië vrijheid en bestaanszekerheid te vinden.

In veel bijdragen toont Sacks zich bezorgd over het antisemitisme dat weer om zich heen grijpt in Europa. In de Middeleeuwen werden de Joden gehaat vanwege hun geloof. In de 20^e eeuw vanwege hun ras. En vandaag de dag vanwege hun natiestaat, het land Israël (blz. 364). Israël is de enige democratie in het Midden-Oosten met een vrije pers en een onafhankelijke rechterlijke macht. Maar het land wordt beschuldigd van racisme, apartheid, discriminatie, etnische zuivering door landen die zelf geen enkele vorm van democratie kennen (blz. 366).

Het zal duidelijk zijn: rabbijn Sacks tornt op tegen de tijdgeest. Hij doet dat welbespraakt, gepassioneerd en met overtuigingskracht. Naast de al genoemde thema’s gaat het over terreur, fundamentalisme, het lijden in de geschiedenis, economie en markt, klimaat en ecologie, geloof en wetenschap, schepping en evolutie, onderwijs en opvoeding. Er zit regelmatig overlap in die bonte variatie aan onderwerpen, maar dat is niet storend, want de invalshoek en de context is steeds weer een andere.

Bij al deze onderwerpen wijst Sacks aan waar de manco’s liggen en put hij uit de bron van de Hebreeuwse Bijbel om ons voor te houden hoe we het beter kunnen aanpakken. Het zijn met recht ‘woorden van geloof en wijsheid’. Dit is een boek waarvan lezers heel veel kunnen leren. In de maalstroom van opinies die de sociale media over de samenleving uitstorten is dit boek een boei en een anker. Beschavingen gedijen bij morele integriteit. Zij gaan ten onder aan mateloos begeren. Het extreme individualisme, kenmerk van deze tijd, gaat ten koste van het gemeenschappelijk belang.

Dit boek is voorzien van een warm geschreven voorwoord door (toen nog) prins Charles.

Jonathan Sacks (1948-2020) was theoloog, filosoof, auteur en politicus. Hij was tussen 1991 en 2013 opperrabbijn en vanaf 2009 tot zijn overlijden lid van het Hogerhuis. In 2016 kreeg hij de prestigieuze Templetonprijs voor zijn rol in de interreligieuze dialoog. Van zijn vele publicaties zijn vooral de commentaren op de eerste vijf Bijbelboeken heel bekend geworden. Het boek is prima uitgegeven door Kok/Boekencentrum en ik hoop dat het veel lezers zal trekken.

ISBN 9789043538145 | Paperback | Omvang 398 blz. | Uitgeverij KokBoekencentrum |september 2022

© Henk Hofman, 24 oktober 2022

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER