Migratie als DNA van Amsterdam (1550-2021)
Jan Lucassen & Leo Lucassen

In het Voorwoord leggen de twee schrijvers uit dat hun boek geschreven is op verzoek van de gemeente Amsterdam. Het doel was om een migratiegeschiedenis te schrijven voor een breed publiek. Daar zijn de schrijvers zeker in geslaagd.

Het boek opent met een beschrijving van de massamigratie en explosieve bevolkingsgroei van Amsterdam in de 16^de, 17^de en 18^de eeuw.
Het boek eindig met een hoofdstuk over immigratie als het nieuwe normaal vanaf 1980.
De chronologische lijn wordt onderbroken door drie Vensters, geschreven door een co-auteur. Die themahoofdstukken zijn stuk voor stuk uitstekend en informatief.

Bart Wallet schrijft over “Joden in Amsterdam”. Joden waren een minderheid in Amsterdam en kwamen getalsmatig nooit boven de 10% van de stedelijke bevolking uit. Ondanks het verdraagzame klimaat in de Republiek waren Joden geen gelijkberechtigde inwoners. Desondanks deden ze volop mee in de samenleving en heeft Amsterdam veel te danken aan Joodse inwoners. Vreselijk is het dat in de Tweede Wereldoorlog het merendeel van de Joodse bevolking is omgekomen. Wrang is dat de zo sterk geïntegreerde Amsterdamse Joden er alleen voorstonden.

Mark Ponte schrijft over “Zwarte Amsterdammers in tijden van slavernij”. Formeel bestond er in de Republiek geen slavernij. Een slaaf die in de Republiek terecht kwam, had dan ook het recht om zijn vrijheid op te eisen. In de praktijk gebeurde dat lang niet altijd. Zo kon het toch gebeuren dat regenten er huisslaven op nahielden.

Het laatste Venster gaat over “Moslims in Amsterdam vanaf 1600”. Dit Venster is geschreven door Nadia Doubas. Op schilderijen uit de 17^de eeuw is te zien dat Oosterse kooplieden, waaronder zeker moslims zullen zijn geweest, tot het gewone straatbeeld behoorden. Moslims konden in de Republiek op dezelfde tolerantie rekenen als de Joden. Sinds de tweede helft van de vorige eeuw vestigden moslims zich definitief in Amsterdam en zijn ze één geworden met de Amsterdamse identiteit.

De overige hoofdstukken van de hand van Jan en Leo Lucassen zijn eveneens heel informatief, goed onderbouwd en inzichtelijk.
Wel wordt het begrip ‘immigranten’ enorm opgerekt. De plattelander uit de omgeving die naar Amsterdam verhuist, is een immigrant, Rembrandt wordt een immigrant genoemd en op blz. 238 staat zelfs de Duitse bezetter te boek als immigrant. Daarmee vervagen de verschillen. Een plattelander uit de omgeving zal in de stad toch betrekkelijk snel zijn weg kunnen vinden en zich kunnen aanpassen. Een Hugenoot uit Frankrijk heeft een behoorlijke overlap met Amsterdamse geloofsgenoten. De culturele en religieuze afstand van moslimimmigranten tot de stad is daarentegen vele malen groter. Dit heeft gevolgen voor de integratie van groepen van zo’n uiteenlopende herkomst. Immigranten komen uit het buitenland en zijn geen inwoners die verhuizen. Een bezetter komt niet als vluchteling of arbeidsmigrant, maar is een agressor.

Migratie is wat de Jan en Leo Lucassen betreft een succesverhaal. Op bladzijde 190 trekken ze de conclusie: “Alleen door die voortdurende injecties van nieuwe ideeën en initiatieven, kon het ecosysteem van wat we tegenwoordig de ‘creatieve industrie’ noemen en dat in de zeventiende eeuw met immigranten als de Leidse inwijkeling Rembrandt van Rijn een hoge vlucht nam, zich blijven vernieuwen.”
Die conclusie mag natuurlijk getrokken worden, maar moet in een boek van dit wetenschappelijke niveau wel getoetst worden aan kritische tegenstemmen.

Paul Scheffer (hoogleraar Europese Studies) bespreekt in De Vorm van Vrijheid (2018) de problemen die verbonden zijn aan immigratie en integratie. Als er geen grenzen zijn, is beleid onmogelijk geworden. Migratie roept als vanzelf weer nieuwe migratie op. Een zichzelf versterkende ontwikkeling die nogal eens wordt onderschat, volgens Scheffer. Sturing en regulering is dus noodzakelijk. Migratie moet rusten op een bewuste keuze. Hij pleit daarom voor een betere grensbewaking van de EU. Scheffer wordt één keer genoemd op blz. 328. Daar staat dat Scheffer ‘voorbarig’ sprak over een ‘multicultureel drama’, waarbij de gebroeders Lucassen verwijzen naar een NRC-artikel uit 2000. Na 2000 verschenen echter zijn boeken Het land van aankomst (2010), De vrijheid van de grens (2016) en De vorm van vrijheid (2018), waarin Scheffer zijn visie op migratie en integratie uitdiept en onderbouwt. Daar is geen gebruik van gemaakt en ze worden ook niet vermeld in de literatuurlijst.

Dan is er het boek van Ruud Koopmans (hoogleraar sociologie en migratie aan de Humboldtuniversiteit in Berlijn) die in Het vervallen huis van de Islam (2020) erop wijst dat vooral moslimimmigranten moeite hebben met integratie. Dat heeft te maken met het feit dat democratie en Islam maar moeilijk samengaan. In Migratie als DNA van Amsterdam wordt Koopmans nergens genoemd, ook niet in de literatuurlijst.

Jan Latten, emeritus-hoogleraar demografie, maakt zich er ongerust over dat de langetermijnaspecten van exorbitante immigratie en bevolkingsgroei onbesproken blijven. Zolang de overheid niet stuurt op immigratie is een aanhoudende bevolkingsexplosie onvermijdelijk. Met een aanhoudende bevolkingsexplosie zal de wooncrisis, stikstofcrisis en energiecrisis de komende jaren niet worden opgelost. Bovendien stelt hij dat de diversiteit in leefstijlen toenemen, net als de sociale polarisatie. Ook zijn naam wordt niet genoemd.
Het gaat hier om gerenommeerde hoogleraren die ook op wetenschappelijk niveau publiceren en die serieuze problemen aankaarten.

Lezers die zich een mening willen vormen over migratie doen er daarom goed aan om niet alleen bij Migratie als DNA van Amsterdam te rade te gaan, maar ook kennis te nemen van wat bovengenoemde geleerden over hetzelfde onderwerp te berde brengen.

Samengevat schreven de gebroeders Lucassen een uitstekend boek, maar het is eenzijdig als het gaat over de actualiteit.

Leo Lucassen is onder meer directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en professor sociale geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Jan Lucassen is emeritus-hoogleraar internationale en comparatieve sociale geschiedenis aan de VU en lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Gegevens van de auteurs die een Venster voor hun rekening namen ontbreken.

ISBN 9789045045177 | Paperback | Omvang 472 bladzijden | Uitgeverij Atlas Contact | december 2021

© Henk Hofman, 15 juni 2022

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.