De zwarte dood
De pandemie van de pest
Dick Harrison

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beoordeelt de verspreiding van het corona-virus als een epidemie en noemt het geen pandemie. Een pandemie vergt wereldwijd in zeer korte tijd enorm veel slachtoffers. Covid-19 voldoet niet aan die norm. De Spaanse Griep na 1918 was wel zo’n pandemie. Er vielen in twee jaar tijd meer slachtoffers dan er soldaten sneuvelden op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog. De pest, die in de 14^e eeuw opdook, was eveneens een pandemie. In verhouding tot de bevolkingsomvang en de aantallen mensenlevens was het zelfs de ergste ramp die Europa ooit heeft getroffen. Dick Harrison schreef er een boeiende studie over.

De ziekte was een raadsel voor de middeleeuwse mens en dus wist men ook niet goed hoe men zich ertegen kon verweren. Was de lucht bedorven en moest men maskers dragen met kruiden er in die de lucht filterden? Was de harmonie in het lichaam verstoord en was daarom aderlaten de beste manier om de ziekte te bestrijden? Moest men zieken isoleren om besmetting te bemoeilijken? Dat laatste middel bleek effectief te zijn en werd toen bij elke nieuwe uitbraak van de ziekte direct ingezet. Maar pas aan het eind van de 19^de eeuw ontdekten artsen dat vlooien de pest overbrachten van de rat op de mens. Toen pas werd het mogelijk om antibiotica te ontwikkelen, zodat zieken weer konden genezen.

De pest kende twee verschijningsvormen. De builenpest, die gepaard ging met een abces in de oksel of de lies, hoge koorts en hevige hoofdpijn. Daarnaast was er de longpest. Zieken begonnen hevig te hoesten, gaven bloed op en stikten.
Het zijn twee varianten van een ziekte, waar bijna niemand van herstelde. Men was één tot drie dagen ziek eer men bezweek.

De pest maakte geen enkel onderscheid. De ziekte trof de Arabische moslimwereld en het christelijke Europa. Jong noch oud, edelman noch horige, man noch vrouw, plattelander noch stedeling ontsnapte. Vrijwel iedereen die de infectie opliep was ten dode opgeschreven.

De pest kwam al voor in de vroege Middeleeuwen. Maar vooral in de jaren 1347-1352 raasde ze door delen van Azië, Afrika en bijna heel Europa. De pest bleef tot in de 18^de eeuw Europa in golf na golf treffen. In tegenstelling tot andere epidemische ziekten worden mensen niet immuun voor de pest. Elke keer weer stierven mensen als vliegen aan deze ziekte.

In de 14^de eeuw overleed een derde tot de helft van de bevolking in Europa in amper vijf jaar tijd. Tijdgenoten vertellen van verlaten dorpen, loslopend vee, oogsten die op het land verdorden, lijken die in massagraven werden gegooid, dolende peuters zonder ouders.

Helaas kregen de Joden de schuld van deze bijna onvoorstelbare catastrofe. De ergste pogroms totdat Hitler aan de macht kwam, braken los. De paus verzette zich fel tegen deze Jodenvervolging en bedreigde daders met excommunicatie. Maar de radeloze bevolking liet zich niet door pauselijke decreten in het gareel houden en moordde erop los.

“De Zwarte Dood” is een adembenemend boek en bovendien ook nog eens heel grondig in zijn opzet. We lezen over schilders en dichters die de pest als onderwerp kozen voor een schilderij of gedicht. Het gaat over artsen, apothekers en barbiers. Velen zagen de pest als een straf van God. Flagellanten zwierven rond en geselden zichzelf en elkaar tot bloedens toe in een poging boete te doen en daarmee God mild te stemmen.

De schrijver waarschuwt de lezer dat wij niet moeten denken dat mensen tegenwoordig beschaafder en rationeler reageren op dit soort calamiteiten. Aids werd veertig jaar geleden ook gezien als straf van God voor mensen die gezondigd hadden. Aidslijders werden toen gemeden ‘als de pest’. En het coronavirus heeft geleid tot de meest bizarre complottheorieën. “Er is niet veel voor nodig of wij gedragen ons precies zoals onze voorouders deden in tijden van pest” (blz. 483).

Uitgeverij Omniboek heeft er een mooi boek van gemaakt. In het hart van het boek is een fraai kleurenkatern opgenomen. Voorin geven zes kaartjes de verspreiding van de ziekte weer. Het boek sluit af met een uitputtende opsomming van literatuur, een personenregister en een plaatsnamenregister. Dit is een standaardwerk over een pandemie van eeuwen geleden, maar met een actuele spits.

De Zweed Dick Harrison is hoogleraar aan de Universiteit van Lund. In 2018 schreef hij een prachtig boek over “De Dertigjarige Oorlog”, dat eveneens bij Omniboek verscheen.

ISBN 9789401917773 |Hardcover | Omvang: 575 blz. | Uitgeverij Omniboek | december 2021

© Henk Hofman, 30 december 2021

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER