Richard Sorge
De Onfeilbare Spion - Stalins geheim agent
Owen Matthews

Oorlogen worden niet altijd door veldslagen beslist. Minstens zo belangrijk is goede informatie over de tegenstander, zodat generaals de juiste beslissingen kunnen nemen.

Meesterspion Richard Sorge gaf op een kantelmoment in de Tweede Wereldoorlog cruciale informatie aan Stalin over de plannen van Japan om eind 1941 de Verenigde Staten aan te vallen. Dat stelde Stalin in de gelegenheid om zijn legers in Siberië weg te halen van de grens in Mantsjoerije en de Duitsers die voor de poorten van Moskou stonden op het nippertje tegen te houden.

Eerder in 1941 had Sorge de Russen uitvoerige en gedetailleerde informatie gegeven over tijdstip en aanvalsplan van Hitler om de Sovjet-Unie in juni aan te vallen. Stalin had die informatie terzijde gelegd met fatale gevolgen. Nu werd Sorge wel serieus genomen. Een oorlog met zowel Duitsland als Japan had het Rode Leger nooit meer kunnen winnen. Maar Japan koos voor de olie en het rubber in Zuid-Oost Azië. Rusland overleefde.

De vader van Richard Sorge was een Duitse mijningenieur, zijn moeder een Russische. Hun zoon verfoeide Hitler en de nazi’s.  In Tokio, onder de dekmantel van journalistiek werk, bouwde hij een netwerk van spionnen op dat toegang had tot de hoogste politieke en militaire kringen. Sorge zelf was een vertrouweling van de Duitse ambassadeur en kind aan huis op de Duitse ambassade. In de jaren 1935-1941 gaf Sorge een ongelooflijk hoeveelheid hoogst belangrijke informatie door.
Sorge en zijn medewerkers stonden boven elke verdenking. Bijna als vanzelf kreeg Sorge hoogst belangrijke informatie over de politieke, militaire, economische en financiële situatie in Japan en Duitsland in handen. Een radiotelegrafist stuurde de informatie door naar Moskou. De Japanners wisten dat er een zender was, maar konden de locatie niet vaststellen.

Toch is het een wonder dat het zo lang goed ging. Sorge was een alcoholist en een vrouwenversierder. Meermalen praatte hij in een dronken bui zijn mond voorbij. Ook had hij belangrijke informatie op zak tijdens dollemansritten op zijn motor in Tokio. Na een ernstig motorongeluk bleef Sorge bij bewustzijn tot die papieren veiliggesteld waren. Uiteindelijk liep een medewerker van Sorge tegen de lamp en sloeg deze door tijdens de verhoren. De Duitse ambassadeur kon niet geloven dat Sorge een verrader was, hoewel hij wist dat Sorge zijn vrouw had verleid.

De Japanners konden net zo meedogenloos en wreed zijn als de Duitse nazi’s en de Russische communisten. Maar Sorge hebben zij niet gemarteld en Sorge heeft een fair proces gekregen. In november 1944 is Sorge met zijn naaste medewerker opgehangen in de gevangenis.

De tragedie van Sorge is dat hij het nazisme verfoeide, maar zijn leven in dienst heeft gesteld van een regime in de Sovjet-Unie dat net zo verfoeilijk was. Een regime dat zich niet bekommerde om Sorge toen hij gevangen was genomen en geen vinger uitstak om hem te helpen. Pas na de dood van Stalin kreeg Sorge de erkenning waar hij recht op had. Hij werd “Held van de Sovjet-Unie’, er kwam een monument en er werden straten en bruggen naar hem vernoemd.

Owen Matthews, historicus en journalist, beschrijft het allemaal zeer zorgvuldig en ook nog eens heel boeiend. Waardevol is dat de schrijver toegang had tot Russische archieven. Dat maakt het beeld completer en stelt hem in staat gegevens in voorgaande boeken te corrigeren. Op blz. 223 staat een foutje. Bij Stalingrad ging in 1942 niet het vierde leger ten onder, maar het was het zesde leger.

Er bestaat nog steeds grote belangstelling voor boeken over de Tweede Wereldoorlog. Deze uitgave van Nieuw Amsterdam kan ik van harte aanbevelen. De vertaling van Roelof Posthuma is uitstekend.

ISBN 9789046821206 | Paperback | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | Omvang 448 blz. | juni 2019

© Henk Hofman, 27 juni 2019

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER