http://robertlemm.blogspot.nl

Het labyrint van de filosofie
Robert Lemm

Robert Lemm, geboren in 1945, is een Nederlandse auteur en hispanist. Voor zijn vertalingen van boeken uit het Latijns-Amerikaanse taalgebied ontving hij in 1979 de Martinus Nijhoffprijs. Lemm staat bekend als een kritisch beoordelaar van het Verlichtingsdenken, met de focus op vooruitgangsgeloof en mensenrechten. Hij staat ook kritisch tegenover de liberale en socialistische democratie, voortgekomen uit de Verlichtingsfilosofie.
Lemm is traditioneel katholiek. Het bevreemdt dan ook niet dat op de achterflap Antoine Bodar het boek aanprijst ‘omdat het de blik vrij maakt van vooroordeel en vreemd geworden wijsheden opnieuw tegemoet treedt’. Nu kan het inderdaad helemaal geen kwaad om de vanzelfsprekendheden van onze tijd nog eens kritisch tegen het licht te houden.

Volgens Lemm brak met de periode van de Franse Revolutie, vrucht van de Verlichting, een periode aan van wanorde en rusteloosheid. De maatschappij werd op haar kop gezet. De Revolutie brak met het geloof in God. Maar stervelingen hebben, aldus Lemm, behoefte aan een liefhebbende God die ons bestaan en voortbestaan garandeert. Het ligt in de aard van de mens dat hij over de dood heen wil blijven voortbestaan. Daar stelt de Verlichting de evolutietheorie tegenover. De stoffelijke wereld wordt uit zichzelf verklaard. Dat maakt het bestaan in wezen zinloos en absurd. Een conclusie die Sartre een eeuw na Darwin trekt.

De postmoderne mens trekt deze lijn nog verder door en maakt waarheid afhankelijk van het individu. Waarheid wordt subjectief en relatief. Ook de werkelijkheid hangt af van de beschouwer. ‘De vraag is dan waarover we het nog eens kunnen worden’ (blz. 31). In onze postmoderne wereld is het denken over vragen die ons allemaal aangaan versplinterd: wie zijn wij, waar komen wij vandaan, waar gaan wij heen, wat is de zin van het leven, waarom bestaat het lijden en het kwaad? (blz. 32). Het is mooi om Lemm in zijn betoog te volgen. Zijn opmerkingen zijn het overwegen echt waard. Wat te denken van deze? ‘Democratie is het tot systeem verworden wantrouwen. Iedereen controleert iedereen. Gelijkheid is het excuus van de afgunst: niemand mag denken dat ie meer is dan een ander.’ (blz. 48).

Lemm laat zich in dit boek inspireren door de Spaanse schrijver, dichter en filosoof Miquel de Unamuno (1864-1936). Deze hoogleraar in Salamanco nam geen blad voor de mond en waagde het in 1936 om te protesteren tegen het regime van Franco. De dictator legde hem prompt huisarrest op. Kort daarna overleed Unamuno.

Unamuno ziet in het christelijk geloof de bakermat van de Europese beschaving. Volgens hem zal onze beschaving sterven als het christelijk geloof sterft. Lemm deelt deze zienswijze. Met Economie en Technologie houden we op den duur een beschaving niet op de been. Als er geen levensbeschouwing achter zit, zal dit het Europese continent opbreken.  En met die constatering komt Lemm midden in het actuele debat terecht. De ‘door het liberalisme gevormde multiculturele populatie mist coherentie en blijkt te krachteloos om weerstand te bieden aan het zout van een militante religie als de islam… Het idee van:”gematigde moslims” waarmee Europese politici de autochtone bevolking geruststellen, gaat voorbij aan het feit dat islamitische fundamentalisten door vrijwel al hun geloofsgenoten worden bewonderd.’ (blz. 55).

Hierover lopen de meningen natuurlijk ver uiteen. Het lijkt mij als historicus in ieder geval een feit dat christelijk geloof en cultuur een onschatbare bijdrage hebben geleverd aan ontstaan en groei van de Europese beschaving. Nu dat fundament wegvalt, zal het postmoderne alternatief samenhang, identiteit en toekomst moeten bieden aan de samenleving. Tot dusver lukt dat nog niet zo. Diversiteit, tolerantie, gelijkheid, individualisme zijn sleutelbegrippen geworden in politiek en opvoeding. In de praktijk leidt het tot verdere versplintering van de samenleving. Het besef dat Europa geestelijk en moreel in crisis verkeert wordt breed onderkend. Maar wat moet er gebeuren om het verval te stuiten? Daarover kunnen we het inderdaad niet eens worden.

In 14 hoofdstukken ontleedt Lemm het denken waarop onze samenleving is gestoeld. In prachtige zinnen vecht hij het heersende opinieklimaat aan. Medestanders zullen veel hebben aan zijn krachtige argumenten. Anderen kunnen de kracht van hun opinie toetsen aan zijn aforismen. Daarom van harte aanbevolen.

ISBN: 9789492161468 | Paperback |203 pagina's | Uitgeverij De Blauwe Tijger| oktober 2017

© Henk Hofman, 3 november 2017

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER