Alexandrië
Edmund Richardson

Voor een armoedzaaier als James Lewis (1800-1853) was de enige mogelijkheid om iets te bereiken in het leven dienst nemen in het leger. Als soldaat bij de Britse Oost-Indische Compagnie arriveert hij in Agra. Op een dag in 1827 heeft hij er genoeg van. Aanzien hoe de hoge officieren zich verrijkten terwijl degenen die het werk deden het met een aalmoes moesten doen, ergerde hem vreselijk.
Hij trekt de woestijn in en verandert zijn naam: als Charles Masson zal hij bekend worden.

Zwervend door India met Kabul, in Afghanistan als vaag doel beleefde hij allerlei hachelijke avonturen. Maar hij overleefde het allemaal.
Onderweg hoorde hij verhalen over antieke ruïnes, over Alexander de Grote, en raakt geobsedeerd. Was het mogelijk om de overblijfselen van Alexanders expeditie op te sporen?
De stad Alexandrië onder de Bergen was een kruispunt tussen Oost en West. Nu was deze stad net als vele andere plaatsen waar Alexander de Grote zijn stempel op had gedrukt, bedolven onder het zand. Masson wist niet waar hij moest beginnen, hij had geen boeken, geen kaarten en ook geen geld. En als deserteur stond er een prijs op zijn hoofd. Maar dat hield hem niet tegen.

Rond Kabul en Jalalabad in het zuidoosten van Afghanistan ontdekte Masson vele boeddhistische vindplaatsen waar een grote verzameling kleine voorwerpen en veel munten wordt verzameld, voornamelijk van de site op Bagram (de oude Alexandrië op de Kaukasus).
Vanaf het moment dat hij in 1827 deserteerde tot zijn terugkeer naar Engeland in 1842, verzamelde Masson naar schatting ongeveer 47.000 oude munten. Samen met de andere vondsten zijn deze heden ten dage in handen van het Brits museum.

Het verhaal van zijn avonturen is een bijzonder verhaal. Hij bleef lang uit de handen van het leger, in allerlei vermommingen en toen hij gevonden werd namen ze hem in dienst als spion voor Engeland. Dat deed hij tot eigen leedwezen niet onverdienstelijk.

Uit de verhalen die we lezen in dit boek moet je de conclusie trekken dat Masson een eerlijk, sociaal en plichtsgetrouw man was, die zich ergerde aan de inhaligheid van de Britten die het overwonnen volk onderdrukten en beroofden. Zijn rechtschapenheid verhinderde hem niet zijn vondsten naar Engeland te sturen, maar zo ging dat in die tijd.

Hij had contacten met andere Westerse reizigers, met Indiase koningen (sjahs). Hij werd aangezien als spion voor de Russen en gevangen gezet. En al die tijd vocht hij voor erkenning. Hij was immers archeoloog nu. Maar wat hij te vertellen had wilden de Britten niet horen. Zij wilden hun eigen beeld van Alexander als grote veroveraar behouden. Dat Alexander de Grote inderdaad gevochten had en wandaden had begaan, dat konden ze nog wel accepteren, maar dat hij eigenlijk had geprobeerd een brug te slaan tussen het Westen en het Oosten, dat wilden ze niet horen.  En het was een doorn in het oog dat Masson de oorlog in Afghanistan - door de Britse Oost-Indische Compagnie - veroordeelde en hun helden juist neerzette als misdadigers.

Charles Masson bracht de rest van zijn leven door in Engeland, niet zoals hij gewenst had in zijn geliefde Afghanistan. Erkenning van het belang van zijn werk kwam pas ver na zijn dood in 1853. Een eeuw later zelfs.

Na het biografische verhaal dat zoals Edmund Richardson aangeeft echt gebeurd is, ‘ondanks verwoede pogingen van vrijwel alle betrokkenen om het te verdraaien of te verdoezelen’ volgt een indrukwekkende lijst met noten (verwijzingen naar waar bepaalde feiten en quotes te vinden zijn) en een niet minder indrukwekkende lijst boeken en publicaties, en nog enkele andere toevoegingen.
Al lezend verbaas je je over de wereld zoals die was in de negentiende eeuw. En over de parallellen die we met het heden kunnen trekken.
Een verbijsterend  en boeiend verhaal.

Edmund Richardson is professor Klassieke Talen aan de universiteit van Durham. Hij publiceerde in 2013 Classical Victorians: Scholars, Scoundrels and Generals in Pursuit of Antiquity. In 2016 werd hij uitgeroepen tot een van de New Generation Thinkers door de BBC/AHRC.

ISBN 9789048860487 | paperback | 400 pagina's | Uitgeverij Hollands Diep | mei 2021
Uit het Engels vertaald door Alexander van Kesteren

© Marjo, 9 augustus  2021

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER