Rivierenland
Nederland van Aa tot Waal
Sunny Jansen en Martin van Lokven

‘Denkend aan Holland
zie ik breede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan’

Die woorden van Hendrik Marsman speelden in mijn gedachten bij het lezen van dit boek en ze staan bovenaan pagina 308. Het rivierenlandschap is het thema van dit mooi uitgegeven boek: dit water is onze vriend én vijand geweest door de eeuwen heen. Wat is een rivier? ‘Een waterstroom van een zekere omvang, die op een natuurlijke wijze is ontstaan’, pag. 31.

Het boek is chronologisch opgezet en daarbinnen wordt tal van thema’s aangesneden zoals bruggen, dijken, sluizen, watersnoden, scheepvaart, natuur. Het eerste hoofdstuk vertelt over de grote ramp van 1809 toen kruiend ijs dijkdoorbraken veroorzaakte. Opvallend is de sterke persoonlijke betrokkenheid van koning Lodewijk Napeleon (broer van…) bij de gevolgen van deze gebeurtenis en zijn inzet voor de slachtoffers.

Een Romeinse geschiedschrijver vroeg zich al verwonderd of hoe er mensen in ons land konden wonen: ‘Er woont daar een armzalig volk op hoge terpen en eigenhandig gebouwde stellages, zodat hun huizen uitsteken boven de hoogst bekende waterstanden. Wanneer de golven het omringende land overspoelen, lijken de bewoners op zeelieden, maar als het water is geweken lijken ze op schipbreukelingen’, pag. 21.
Daarom werd al in 1255 het eerste waterschap opgericht maar het duurde tot 1798 voor het ministerie van waterstaat werd ingesteld. Uit het boek blijkt dat daarmee het gevaar niet was bezworen want de meningen over het bedwingen van het water hebben altijd fors uiteengelopen. De één vond ‘zijwaartse afleidingen’ (wat tegenwoordig ‘ruimte voor de rivier’ heet) de beste oplossing maar anderen pleitten voor ‘normalisatie’ van de rivier waarbij bochten worden rechtgetrokken met een snellere doorstroming als gevolg.
De watersnood in Zeeland in 1953 bracht de veiligheid van mensen, het onderhoud en de verbetering van dijken weer echt onder de aandacht met de stormvloedkering (Algerakering) in de Hollandsche IJssel als praktisch resultaat.

De natuur krijgt uiteraard ruime aandacht in dit boek en daarom wordt er ook ingegaan op de toenemende vervuiling in de vorige eeuw die al in 1909 leidde tot de oprichting van de eerste milieuorganisatie in ons land. Het duurde overigens tot 1986 voordat de Rijnministers tot gezamenlijke afspraken kwamen om daadwerkelijke maatregelen te nemen. De Rijn was toen op sterven na dood. In diezelfde tijd was er ook meer oog voor de oorspronkelijke landschappen en natuurwaarden in het rivierengebied. Dit had nieuwe natuur als de Millingerwaard tot gevolg. ‘Gericht nietsdoen’ is de aanpak in de woorden van een medewerker die verantwoordelijk is voor het landschappelijk beheer.

Recente dreigende overstromingen in 1993 en 1995 waren de aanleiding tot het Deltaplan Grote Rivieren dat als doel heeft om Nederland ‘rivierwaterproof’ te maken. Een indrukwekkend onderdeel van dit plan is de recent aangelegde nevengeul van de IJssel bij Veessen/Wapenveld.

Andere aspecten die aandacht krijgen: watermolens, verdedigingswerken (Hollandse Waterlinie) en buitenhuizen aan de Vecht. Uniek voor Nederland zijn de aquaducten. Typische rivierindustrie zijn de vele, voormalige steenovenfabrieken waar bakstenen werden gemaakt voor de woningbouw.

Veel mooi afgedrukte citaten van o.a. dichters, schrijvers en historici verlevendigen de zeer toegankelijk geschreven tekst. Jac. Thijsse die het boek ‘Onze groote rivieren’ schreef, wordt meerdere malen geciteerd.

Dit waardevolle en zeer toegankelijke boek is uitgegeven in een aansprekende lay-out met vele sfeervolle foto’s.

‘De rivier als verbinding en barrière, als levensader en bedreiger, maar ook als ziel van het landschap. Feit is dat de rivieren bepalen hoe Nederland eruitziet en hoe we er kunnen leven. Dat was vroeger zo en dat is nu het geval. Rivieren zijn de stromende kracht achter het Nederlandse landschap. Het water in de rivieren is continu in beweging en het land eromheen beweegt mee. Net als de mens.
Dat is Nederland Rivierenland’, pag. 334.

Met die woorden eindigt dit typisch Nederlandse boek dat voor iedere Nederlander – en zeker degene die in het rivierengebied wonen – is bestemd.

ISBN 9789460038204 | Paperback | 351 pagina's | Uitgeverij Balans | mei 2018

© Evert van der Veen, 21 juni 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER