Ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is
Brieven van een jonge frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog
Mies Haage

Als Mies Haage, docente en vertaalster, samen met echtgenoot Nort Liebrand in Zuid-Frankrijk een tweede huis koopt, ontmoet ze haar buurman, Lionel Vincent. Een keer vertelt ze hem dat zij en haar man de slagvelden van Verdun hebben bezocht, en Lionel reageert: ‘daar is een oudoom van mij gesneuveld. We hebben nog brieven van hem…’

Mies Haage kan haar ogen bijna niet geloven als ze met Lionel de zolder van het ouderlijk huis opklimt en daar een kist met honderden brieven ontdekt. Ze ziet het belang er van in: brieven van een jonge Franse soldaat die vertelt over wat hij meemaakt in de oorlog. Getuigenissen uit de eerste hand!
Een heidens karwei begint: het ontcijferen van vaak met potlood geschreven en zeer kwetsbare, want oude, brieven. Behalve de 500 brieven van César Vincent zijn er ook vele brieven die familieleden en vrienden aan hem stuurden. En ansichtkaarten.
De moeder van César bewaarde alles, maar ze wilde niet dat iemand ze las. Zo kon het gebeuren dat de kist al die jaren op zolder stond te verstoffen. Er zaten zelfs ongeopende brieven in.
Tenslotte werd er besloten een boek te maken met een bloemlezing van deze brieven. Maar helaas heeft Mies Haage de publicatie zelf niet mee kunnen maken. Haar dochter en schoonzoon hebben het werk afgemaakt.

Wie is de briefschrijver, César Vincent? Twintig jaar oud is hij, als er oorlog uitbreekt. Op dat moment was er natuurlijk niet bekend wat wij nu weten: dat dit de Eerste Wereldoorlog zou worden die vier jaar zou duren die miljoenen levens zou kosten. César is een eenvoudige boerenjongen, afkomstig uit een klein bergdorp. Een jongen die niet beter wist dan dat ook hij boer zou worden net als zijn ouders voor hem. Zijn moeder is weduwe als César moet vertrekken. Zij blijft achter met Césars drie jongere zusjes.
Na een korte opleiding worden de jongens naar de Somme gestuurd, waarbij de kapitein hen uitgeleide doet:

‘Als jullie sneuvelen, dan zullen jullie dat niet merken.'

Dan volgt het verhaal, aanvankelijk nog hoopvol, ze zullen immers die Duitsers mores leren! Maar als het langer duurt, en blijft duren, verandert de toon in Césars brieven. Hij wordt steeds cynischer.

Als hij in 1917 na een ziekteverlof van enkele maanden naar het front in Verdun gestuurd wordt, slaat de angst ongenadig toe. Hij kent intussen de gruwelen van de loopgraven door en door en weet welk risico hij loopt. In zijn brieven schrijft hij over zijn wanhoop, over de tegenzin waarmee hij moet gehoorzamen.
Hij beschrijft de toestand in de loopgraven, de onophoudelijke regenval, de bevroren voeten. Maar ook over de kameraadschap schrijft hij, hoe de soldaten de pakketjes die zij van het thuisfront krijgen delen en er dankbaar van smullen.
De brieven staan veelal integraal in het boek, chronologisch. Ze hebben een enorme impact. Dit is geen gefictionaliseerd of zelfs fictief verhaal, hoe waarachtig dat ook kan zijn. Dit is een uit het hart gegrepen, zeer persoonlijk relaas direct uit de loopgraven.

Tussendoor geeft Mies Haage af en toe extra toelichting. Het moet een inspannend karwei geweest zijn om uit te zoeken hoe de wegen van César verliepen. Waar was zijn regiment, hoe reisde hij naar huis als er een zeldzaam verlof kwam? En wat gebeurde er op de plaatsen vanwaar hij zijn brieven zond? Hij was zelf natuurlijk gebonden aan geheimhouding, mocht niet vertellen waar hij was.

Vincent was geen literair talent, zonder deze oorlog zou hij nooit zijn gaan schrijven. Zijn brieven zijn persoonlijk, de wederwaardigheden van een jonge soldaat in akelige omstandigheden die zijn familie en zijn vrienden mist. Die terugverlangt naar het leven van weleer, en zich soms vertwijfeld afvraagt of zijn brieven wel aankomen. Want waarom hoort hij zo lang niets uit zijn geboortedorp?
‘Liefste maman’ degene aan wie hij vrijwel alle brieven schrijft, is evenwel nog minder een brievenschrijver dan hij, en op het laatst – na een ruzie tijdens zijn verlof – schrijft ze helemaal niet meer. Ze stuurt wel pakketjes. Zijn haar brieven kwijtgeraakt? Dat is natuurlijk ook goed mogelijk. Cé֖sar moet nogal eens vertrekken, en de ‘posterijen’ werken niet altijd even goed.

’Hoelang heb ik nu al geen enkel nieuws van u gekregen? Wat is er aan de hand? Bent u ziek?
Wilt u me alstublieft zo snel mogelijk geruststellen?
(-)
Lieve maman, ik kan u niet uitleggen wat de oorlog is. Het is zo vreselijk dat ik niet kan uitleggen wat ik denk, maar ik moet terugkeren.’
Terugkeren! Naar het front!! Ik denk niet dat ik dat kan.’

Het boek begint met de beschrijving van de totstandkoming van het boek, en er wordt verteld over de opbouw van het Franse leger. Bij ieder hoofdstuk is er een korte inleiding, waarna de brieven volgen, met waar nodig extra informatie, en foto’s.
Dan nog in het kort hoe het leven van de betrokkenen verliep en er is een lijst met namen. En een foto van César op de omslag.

ISBN 9789400407282 | Paperback | 406  pagina's | Uitgeverij Thomas Rap | augustus 2022

© Marjo,  15 november 2022

Lees de reacties op het forum, klik HIER