Secularisatie
Een kleine geschiedenis van een groot verhaal
Herman Paul

'Voor het eerst is het zover: Nederland telt meer ongelovigen dan gelovigen', kopte Trouw in 2015. Zeventien procent van de Nederlanders gelooft in God, zo bleek uit onderzoek, en 25 procent onderschrijft de stelling 'er bestaat geen God of hogere macht of kracht'. Trouw en andere media duidden deze cijfers als uitkomst van een lange ontwikkeling. Geloof boert in dit land achteruit, zoals religie in moderne samenlevingen überhaupt niet zoveel kansen heeft.

Secularisatie is de naam van dit clichébeeld over religie in het moderne Westen. Secularisatie is een groot verhaal van religieuze achteruitgang. Het is het verhaal dat journalisten en religieuze leiders vertellen als zij geconfronteerd worden met kerksluiting, afnemende invloed van priesters, dominees, rabbijnen en imams, en de marginalisering van confessionele partijen in de Tweede Kamer. Het is ook het verhaal dat gewone mensen vertellen als zij uitleggen waarom zij niet meer in God geloven, de kerk de rug toegekeerd hebben of de moskee verlaten.
(Bron: flaptekst)

Dit boek geeft een brede, cultuurhistorische benadering van het secularisatie-proces:

'... al sinds de negentiende eeuw wordt religie - christelijk geloof vaak in het bijzonder - door velen voorgesteld als iets van vroeger, waarvan resten op het platteland nog zijn te vinden, maar wat verpietert in bioscopenzalen, kantoorkantines en flatgebouwen', pag 8.

De auteur beschouwt secularisatie als ‘het verhaal dat mensen vertellen in reactie op de vraag wat er gebeurt met religie in moderniserende samenlevingen’, pag 9. Het is een trend die aanwezig is en de houding van mensen bepaalt. De auteur laat dit zien in voorbeelden uit kerk, wetenschap, politiek en stedenbouwkunde.

Secularisatie wordt in dit boek  vanuit diverse culturen en uiteenlopende levensverhalen van mensen beschouwd. Er komen Britse priesters, een Nederlandse predikant, Duitse parlementariërs, een Joods-Israëlische student en een planaloog aan het woord naast tal van denkers als bv. Jürgen Habermass en Charles Taylor.
Deze laatste zegt in zijn boek ‘A secular age’ dat ‘geloof in God niet langer axiomatisch is. Er zijn alternatieven. En dat betekent waarschijnlijk ook dat het tenminste in sommige kringen moeilijk zal zijn het geloof in stand te houden’, pag 48. (axioma is een niet-bewezen bewering die wel als uitgangspunt wordt aanvaard)

Interessant is de visie van de Egyptische filosoof Mourad Wahba die secularisme beschouwt als weg naar een vreedzame democratie waarbij religie tot het privéleven van mensen behoort. Gezien de dikwijls gevaarlijke en agressieve vermenging van bepaalde islamitische religie en politiek is dat een zinvolle benadering.

De Spaans-Amerikaanse godsdienstsocioloog Casanova zet de verschillende aspecten van secularisatie helder op een rij: - sociale differentiatie (onderwijs, politiek, rechtspraak en religie worden afgebakende terreinen), verlies van religie en religieuze betekenis, privatisering van religie.

De cultuurhistorische invalshoek van dit boek heeft zeker zijn bestaansrecht maar godsdienstpsychologisch gezien zit secularisatie toch wel dieper en gaat het om relevantieverlies, verandering van denken en beleving in het leven van moderne, mondige mensen. Desondanks een lezenswaardig boek.

Lees ook het artikel van Herman Paul in het RD over secularisate,

ISBN 9789089649751 | Paperback | 148 pagina's | Amsterdam University Press | juni 2017

© Evert van der Veen, 3 april 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER