Verzwegen oorlogsjaren
Nederlandse militairen in Duitse krijgsgevangenschap
1940-1945
Johan van Hoppe, Eric van der Most, Erwin Rossmeisl

Dit boek geeft een compleet overzicht van het verhaal van Nederlandse militairen in Duitse krijgsgevangenschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een onderzoeksthema waar niet zoveel over is gepubliceerd als je zou verwachten. Deelstudies zijn er wel, soms van ervaringsdeskundigen zoals het boek van oud-officier Leo de Hartog, en herinneringen van oud-krijgsgevangenen, zoals Prikkeldraad dat in 1946 verscheen. Die schaarste aan publicaties heeft alles te maken met het gegeven dat voormalige krijgsgevangenen de jaren van ellende wilden vergeten en de schouders onder de wederopbouw van Nederland moesten zetten. Het heeft ook te maken met de kille ontvangst na terugkeer in eigen land. Krijgsgevangen waren geen ‘helden’. Ze hadden zich niet verzet, ze waren niet ondergedoken en vaak hadden beroepsmilitairen ook nog hun erewoord gegeven dat zij de Duitse zaak niet tegen zouden werken. Daarom zwegen de meeste ex-krijgsgevangen over hun ervaringen.

De schrijvers van dit boek maken duidelijk dat die kille ontvangst niet terecht was. Het merendeel van de Nederlandse krijgsgevangenen is in het jaar 1943 weggevoerd naar Duitse kampen. Toen stond de onderduikorganisatie nog in de kinderschoenen. Aan de voorwaarden voor een succesvolle onderduik werd niet voldaan: het ontbreken van schuiladressen; schaarste aan financiële middelen; geen voedsel; geen vervalste identiteitspapieren en geen vervalste distributiebonnen. Er zat voor de meesten niets anders op dan je te melden op de aangewezen transportlocatie, tenzij je een onmisbaarheidsverklaring kon krijgen vanwege je werk. Als je in de landbouw werkte, maakte je een goede kans.

De auteurs geven een systematische en wetenschappelijk verantwoorde beschrijving van alle aspecten die te maken hebben met het ongewisse leven van krijgsgevangenen. Het boek opent met de capitulatie van het leger in mei 1940 en de eerste kortdurende krijgsgevangenschap van militairen in dat jaar. Vervolgens bespreken de auteurs internationale verdragen (zoals de Conventie van Genève), het dagelijks leven in de kampen (gekenmerkt door verveling, honger en vernedering), de ontsnappingspogingen uit krijgsgevangenschap (waaronder de befaamde en verfilmde ontsnapping uit Colditz) en tenslotte de bevrijding en repatriëring van de voormalige gevangenen.

Het is een toegankelijk en verhelderend boekwerk geworden. Ruim 300 foto’s en kaarten vormen een prima visuele ondersteuning van de tekst.

Vijf bijlagen geven aanvullende gegevens over de kampen en de werkcommando’s. Tezamen met het notenapparaat, bronnenoverzicht en uitgebreide register is dit boek een standaardwerk met betrekking tot dit onderwerp. Hier is echt een lacune opgevuld.

Het is mooi om dit boek te lezen in samenhang met de website www.krijgsgevangen.nl. Twee auteurs van het boek hebben deze website opgezet. De gebruiker kan krijgsgevangenen op naam zoeken, er zijn documentaires terug te zien en een aantal artikelen zijn integraal opgenomen.

Met veel belangstelling heb ik al dit materiaal doorgenomen. Dat heeft er ook mee te maken dat mijn eigen vader krijgsgevangene is geweest. Hij was in mei 1940 dienstplichtig militair bij de Grenadiers. Deze Grenadiers hoorden bij de eersten die in 1943 werden afgevoerd. Mijn vader vertelde zijn kinderen wel eens over deze jaren. De ontberingen tijdens het transport, de honger in de kampen, het gebrek aan sanitair, de bevrijding door Russische troepen. Maar veel noemde hij niet en hield hij voor zichzelf. Desondanks: op verzoek gaf hij lezingen over zijn belevenissen in deze jaren en schreef hij erover. Een citaat:

“Bij aankomst in het kamp bleek ons dat we in het land van het ‘Herrenvolk’ waren aangekomen. Degenen die niet vlug genoeg de wagons verlieten, werden er uitgetrapt terwijl de koffers hen werden nagegooid.”

Zijn thuiskomst, na een tocht van twee weken door een ontredderd Duitsland, was onverwacht. Een telegram waarin hij zijn komst aankondigde, kwam pas na zijn hartverwarmende weerzien met onze moeder. Kort daarna ging hij weer aan het werk en hernam het leven zijn gewone loop.

Ik tikte de naam van mijn vader in op de website en daar vond ik hem. Zijn naam, zijn kampnummer, de kampen waar hij was ondergebracht. Daar viel het beruchte Mühlberg onder.

De auteurs maken duidelijk dat al deze soldaten de dupe waren van de tijdsomstandigheden. Ze hadden hier niet om gevraagd en ze hadden geen keus. In dit opzicht zetten zij met hun boek een verkeerde beeldvorming recht. Het makkelijke oordelen na de oorlog van mensen die tijdens de oorlog zelf meestal zo min mogelijk wilden opvallen, was misplaatst.

Wat mij betreft, is dit een bijzonder goed boek waarin een samenvattend overzicht wordt geboden en misvattingen worden gecorrigeerd.

Johan van Hoppe was beroepsofficier van de Koninklijke Landmacht. Eric van der Most had al jarenlang naspeuringen naar krijgsgevangenen gedaan. Zij sloegen de handen ineen voor de website en voor publicaties. Erwin Rossmeisl is verbonden aan het Nederlands Instituut voor Militaire Historie.

9789024433391 | Hardcover | Uitgeverij Boom | Omvang 351 blz. | april 2021

© Henk Hofman, 4 augustus 2021

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER