Plato van Athene
Een leven als filosoof
Robin Waterfield

Plato (ca. 427 v. Chr.-347 v. Chr.) is een Griekse filosoof. Hij staat bekend als een van de invloedrijkste denkers in de Westerse filosofie. Hij was een leerling van Socrates en op zijn beurt was hij de leraar die Aristoteles opleidde. De Atheense Academie die Plato heeft opgericht, was het eerste instituut voor hoger onderwijs in het Westen.
Over zijn leven is weinig bekend. Deze biografie van Robin Waterfield is een poging om met schaarse puzzelstukjes een beeld te geven van Plato als persoon en als schrijver.

De grote lijn is dat Plato uit een welgestelde familie kwam en schreef over uiteenlopende onderwerpen als staatsinrichting, wetgeving, rechtspraak, ethiek en kunst.
Plato schreef in de vorm van dialogen. Dit bood hem de gelegenheid om een onderwerp van verschillende kanten te belichten. De dialoogvorm dwong gesprekspartners via het spel van vraag en antwoord grondig na te denken over hun eigen uitgangspunten. Het is een zoektocht naar wat waar is en waarheid gaat uit boven een mening. Iets moet waar zijn niet alleen voor mijzelf, maar ook voor anderen en die waarheid mag niet tijdgebonden zijn. Hiermee snijdt Plato de pas af aan de verpulvering van waarheid: het relativisme dat eenieder zijn eigen waarheid heeft.

Een kernpunt in de theorie van Plato is zijn Ideeënleer. Er is de wereld die we met onze zintuigen waarnemen en die constant verandert. Daarnaast is er een eeuwige, onveranderlijke wereld van Ideeën.

Waterfield is heel goed ingelezen in zijn onderwerp en schrijft goed. Hij weet overtuigend voor het voetlicht te krijgen hoe actueel het denken van Plato is. De schrijver deelt een plaagstootje uit met zijn opmerking dat we het ons niet kunnen veroorloven om Plato weg te zetten “als de zoveelste dode witte man” (blz. 27).
Dat is waar. Plato bond politieke leiders aan het voorschrift dat zij over ruime deskundigheid moesten beschikken en het algemeen belang als richtsnoer dienden aan te houden. Volksmenners en populisten ondermijnen de democratie als zij groepen tegen elkaar opzetten en als zij minderheden niet respecteren. Het gehalte van een democratie wordt bepaald door de wijze waarop ruimte wordt geboden aan minderheden. Plato’s pleidooi om politieke leiders via scholing op te leiden tot hun toekomstig ambt, maakt het lastiger voor ongeschikte personen om aan de macht te komen.

Plato hamerde op het belang van eenheid en stabiliteit. In een verdeelde samenleving ‘ontstaan staten binnen een staat die vijandig tegenover elkaar staan’ schrijft hij (blz. 51). Als we het daarmee eens zijn, mogen we ons wel grote zorgen maken over de staat waarin een aantal Westerse democratieën zich nu bevinden. Plato was ervan overtuigd dat mensen niet uit zichzelf het goede doen. Mensen hebben een rechtstaat nodig waarin rechten en plichten zorgvuldig omschreven zin en in balans zijn met elkaar.

Een kind van zijn tijd was Plato met zijn acceptatie van slavernij en zijn opvatting dat mannen intelligenter zijn dan vrouwen. Hij vindt zelfs dat vrouwen geniepiger en onbetrouwbaarder zijn dan mannen. Maar zijn visie op homoseksualiteit zullen veel mensen weer bijvallen. In meerdere dialogen laat Plato zich positief uit over de mannelijke homoseksuele liefde. Homoseksualiteit wordt niet gezien als een afwijking van de heteroseksuele norm. Dat hoeft niet te betekenen dat Plato zelf homo was, waarschuwt Waterfield.

Plato overleed op de leeftijd van ongeveer 76 jaar. Zijn volgelingen waren in diepe rouw gedompeld. Zij zagen Plato als een reus die met zijn denken de begrenzingen van de menselijke natuur was ontstegen. De invloed van zijn filosofie is in ieder geval tot op de dag van vandaag merkbaar. De Atheense Academie bleef nog eeuwenlang open tot keizer Justinianus de poorten in 529 sloot. Het onderwijs werd voortaan in handen gelegd van de christelijke kerk.

Het is boeiend om te lezen hoe Waterfield de biografische gegevens van Plato vermengt met een uiteenzetting van zijn opvattingen. Zijn boek is uitstekend geschikt als inleiding op leven en werk van deze grote filosoof. Maar ook voor meer gevorderden biedt dit boek veel nieuwe gegevens.

Het boek is voorzien van kaarten, een tijdlijn, een uitgebreide bibliografie, een notenapparaat en register, en ook enkele afbeeldingen.

Robin Waterfield (1952) is classicus en vertaler van onder meer het integrale oeuvre van Plato. Hij schreef diverse boeken over Griekenland in de oudheid. Waterfield werkte aan de universiteiten van Newcastle en St. Andrews. Hij is nu zelfstandig schrijver.
Wilma Paalman heeft het boek prima vertaald.

ISBN 9789025316372 | Paperback | Omvang 368 blz. | Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep | 16 januari 2024

© Henk Hofman, 19 februari 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.