http://www.johannorberg.net

Hoe een open wereld ons verder brengt
(en waarom we dat soms vergeten)
Johan Norberg

De manier waarop Johan Norberg dit boek heeft geschreven kun je met drie woorden typeren: gedreven, zelfverzekerd en overtuigend.

De kern van het boek is de overtuiging dat het niet mogelijk is ‘een systeem te creëren met minder interne tegenstrijdigheden dan het liberale democratische kapitalisme’ (blz. 326).

Voor het eerst in de geschiedenis hoeven de meeste mensen zich geen zorgen te maken over hun fysieke en materiële bestaan. Dat is een gevolg van de industriële revolutie, moderne technologie, massa-educatie en verstedelijking. De sleutel tot dit succes is het vermogen van de mensheid om samen te werken. En voor die samenwerking is het noodzakelijk dat wij in een open en vrije wereld leven waarin ideeën worden uitgewisseld zodat wij op elkaars werk kunnen voortbouwen.

Ook de niet-westerse landen delen in die vooruitgang. Vergeleken met honderd jaar geleden is het bbp per hoofd van de bevolking in Azië acht keer zo groot. In Latijns-Amerika is dat zes keer zo groot en in Afrika is dat vier keer zo groot. Voor Europa en de VS is het ongeveer zeven keer zo groot.

De kloof tussen rijke en arme landen is dus minder diep geworden. Dat hebben we volgens Norberg vooral te danken aan investeringen en innovaties waardoor we meer zijn gaan produceren. In een herverdeling van de bestaande rijkdom ziet de auteur niet zoveel. ‘Als we honderd jaar geleden alle rijkdom die de wereld toen had gelijkelijk verdeeld hadden, zouden we nu allemaal armer zijn dan de gemiddelde Tanzaniaan’ (blz. 232).

Bijna zolang de mensheid heeft bestaan, was voedsel sterk onderhevig aan bederf. Dus moest het diezelfde dag worden geconsumeerd. Deze permanente zorg in het dagelijkse bestaan is er niet meer. Daardoor komt tijd en energie vrij die we kunnen richten op innovatie en productie.

Norberg onderzoekt oude en nieuwere beschavingen. Steeds komt hij tot de conclusie dat het afgelopen is met een beschaving zodra deze zich isoleert, in zichzelf terugtrekt en zich afsluit van invloeden van buitenaf.
Daarom moet de vrije wereld zich niet afsluiten voor immigranten. De toestroom van immigranten naar de Verenigde Staten vanaf 1790 droeg bij aan een bevolkingsexplosie en dat veroorzaakte weer een enorme positieve dynamiek. Maar toen Hitler de Duitse universiteiten zuiverde van Joden was het alsof hij zijn eigen kennis- en wetenschapsarsenaal opblies. Hij joeg wetenschappers weg die daarna de VS hielpen aan de nieuwste technologieën. Historisch bezien ondermijnen immigranten een maatschappij niet, maar versterken ze die (blz. 97).

De belangrijkste verschillen tussen moslimsimmigranten en autochtonen in Westerse landen betreffen kwesties als de man-vrouwverhoudingen, het homohuwelijk, seks buiten het huwelijk, abortus en pornografie (blz. 105). Maar volgens Norberg veranderen die opvattingen naarmate moslims langer in een liberalere samenleving leven. Kortom, universele liberale waarden als openheid, diversiteit, pluriformiteit en tolerantie werken op termijn heel positief uit. Toen Spanje rond 1600 Joden en Moren verjoeg, raakte het land achterop. Toen Lodewijk XIV vanaf 1684 de Hugenoten vervolgde, hielp hij de Nederlanden.

Norberg vergelijkt de Spaanse monarchie met de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (blz. 166). De oude opvatting was dat land en natuurlijke hulpbronnen welvaart creëerden. Spanje had dat, maar stond toch aan de rand van de afgrond na 1600. De Republiek had geen van beide maar werd in de 17^de eeuw het rijkste land ter wereld. Een Engelse econoom schreef: ‘Als we hetzelfde willen bereiken, moeten we de Nederlanders navolgen.’

Populisten zien vooruitgang als een bedreiging. Voor Norberg is vooruitgang een belofte voor de toekomst. Zijn enthousiasme werkt aanstekelijk. Bovendien is zijn boek deskundig geschreven en valt er weinig op de feiten die hij noemt af te dingen.

De kanttekening die je bij dit boek kunt maken is de vraag of Norberg niet te veel de zonzijde ziet van liberale deugden en te weinig de schaduwkant van permanente groei. Maar volgens hem heeft een open samenleving nog steeds alle problemen het hoofd kunnen bieden. En dat kan dus weer het geval zijn nu we opnieuw voor grote uitdagingen staan.

Hij sluit af met de waarschuwing dat aan elke bloeiperiode in de geschiedenis een einde kwam doordat er een einde kwam aan openheid. Hij sluit zich aan bij de grote Britse historicus Arnold Toynbee die concludeerde dat beschavingen sterven aan zelfmoord of moord. Bijna altijd is het zelfmoord.

Een boeiend boek!

ISBN 9789046828311 | Paperback | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | Omvang 400 blz. | april 2021

© 19 mei 2021, Henk Hofman

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.

Vooruitgang
Tien redenen om naar de toekomst uit te kijken
Johan Norberg

Johan Norberg schreef een opmerkelijk boek. Zijn boek staat haaks op het doemdenken dat een deel van de samenleving wereldwijd in de greep heeft. Politici, media, opinieleiders vertellen ons dat het de verkeerde kant opgaat met de wereld. En zeker zijn veel zorgen en problemen reëel en terecht. Maar Norberg wil laten zien wat een enorme vooruitgang er wereldwijd is gemaakt op heel veel terreinen.

Denk eens aan het thema vrijheid. De slavernij is afgeschaft, mensenrechten zijn geformuleerd en nog nooit in de geschiedenis zijn er zo veel min of meer democratisch ingerichte samenlevingen geweest als vandaag de dag. Of neem het thema levensverwachting en gezondheid. Overal is de levensverwachting gestegen, ook in wat we ontwikkelingslanden plegen te noemen. De hygiëne is sterk verbeterd, medische voorzieningen zijn beter bereikbaar, schoon water is voor veel meer mensen toegankelijk geworden, ons voedingspatroon is veelzijdiger en gezonder geworden.

Andere thema’s die Norberg aan de orde stelt, zijn: armoede, geweld, het milieu, geletterdheid, gelijkheid en kinderarbeid. In totaal gaat het in dit boek om tien onderwerpen en op al die gebieden constateert Norberg een enorme vooruitgang vergeleken met het verleden. In het slothoofdstuk zet Norberg zijn hoopvolle wereldbeeld af tegen de beeldvorming van velen in onze tijd. Hij wijt dat beeld aan misleidende en verouderde informatie, gevormd door media die baat hebben bij spectaculair en opwindend nieuws. Dat is meestal slecht nieuws: een terroristische aanslag, een natuurramp, een oorlog.
Die benadering is eenzijdig vindt de auteur. Hij is kind van de Verlichting, overtuigt van de mogelijkheid van vooruitgang en hij wil die boodschap uitdragen.

De lezer van dit boek zal zeker beamen dat die vooruitgang reëel is. Zet het heden af tegen het verleden en wie zal ontkennen dat de levensstandaard sterk is gestegen, wetenschap en techniek een hoge vlucht hebben genomen en ons leven dientengevolge veel comfortabeler is dan van voorgaande generaties. De argumenten en feiten van Norberg, ondersteunt door duidelijke statistiekjes, zijn niet te weerleggen.

De kanttekening die je kunt maken is dat die vooruitgang broos is. Onverwacht kan een terroristische aanslag dood en verderf zaaien. Een oorlog met het huidige wapenarsenaal gaat ons voorstellingsvermogen ver te boven. Een financiële crisis kan ons economisch systeem ruïneren. De opwarming van de aarde bedreigt ecosystemen. Miljoenen vluchtelingen transformeren voorheen homogene landen in moeizame multiculturele samenlevingen.

Dit soort bedreigingen en risico’s maakt veel mensen bezorgd, onzeker en ook ‘boos’. Er zit in de Westerse samenleving op dit moment veel onvrede onder de burgers. Zij voelen de kwetsbaarheid van het bestaande bestel aan. Voor Norberg is vooruitgang met cijfers en statistieken aantoonbaar. Maar de geschiedenis laat ook zien dat perioden van bloei regelmatig gevolgd worden door een enorme terugval. En tevens weet de moderne mens als geen ander dat niet iedereen op ‘vooruitgang’ zit te wachten, maar dat er fanaten zijn die de wereld kapot willen maken.

Het is heel erg goed om toch de blik te verleggen naar zaken die wel goed gaan. Daaruit kun je hoop en inspiratie putten voor de toekomst. Onze voorouders hebben gigantische problemen overwonnen, waarom zou de huidige generatie niet in staat zijn om nieuwe uitdagingen het hoofd te bieden?

Norberg schreef een mooi boek. De auteur is in Zweden een bekend columnist, schrijft boeken, is docent, documentatiemaker en verbonden aan het Europees Centrum voor Internationale Politieke Economie in Brussel.

ISBN: 9789046821756 | Paperback | 255 pagina's | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | 1 december 2016
Vertaald door Rik Smits

© Henk Hofman, 22 december 2016

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER