Ludo De Brabander

Gaza
Een geschiedenis van kolonisatie
Ludo De Brabander en Soetkin Van Muylem

Dit boek gaat deels over de schrijnende toestanden in Gaza en deels over de geschiedenis van Palestina sinds 1950. Het begint met de gruwelijke aanval van Hamas op Zuid-Israël op 7 oktober 2023, waarbij 1.200 Israëli’s en buitenlanders gedood en ca. 240 ontvoerd werden. Redenen voor de aanval: de hopeloze situatie van de Palestijnen, de normalisering van de relaties tussen Israël en enkele Arabische landen door de Abraham-akkoorden van 2019-2023. Israël was drie dagen vooraf vaag verwittigd door Egypte, maar het onderschatte Hamas en reageerde daarna disproportioneel met als doel Hamas helemaal uit te roeien. De auteurs noemen het een genocide en zeggen dat Israël alle Gazanen naar de Sinaï wil drijven, wat zij (en ook Egypte) niet wensen.

De 200.000 Palestijnen die in 1948/49 naar de Gazastrook vluchtten, zijn nu met 1,7 miljoen of 80% van de bevolking. Na de annexatie door Israël in 1967 kwamen er 21 nederzettingen met 8.000 kolonisten. In 2005 haalde Israël die kolonisten weg, maar het behield de controle over de grenzen en over het verkeer van mensen en goederen met een afsluiting van 60 km.

Voor elektriciteit, telecom, brandstof en medicijnen is Gaza volledig afhankelijk van Israël. Al vóór deze oorlog leefde 81% onder de armoedegrens en was 50% werkloos. Het bbp per inwoner bedroeg een kwart van dat op de Westoever. Volgens de auteurs had Israël op 4 november 2008 zes Hamas-militanten gedood voordat Hamas zijn raketten afvuurde en zo de oorlog van 2008-2009 ontketende, terwijl de Westerse media de schuld bij Hamas legden. Zij zeggen ook dat Hamas, dat de vernietiging van Israël als doel heeft, in 2006 bereid was tot een wapenstilstand van 50 jaar, als Israël alle bezette gebieden zou verlaten, wat nooit zal gebeuren.

Bij de Oslo-akkoorden van 1993 was de euforie groot, maar er kwam weinig van terecht: Israël behield alles, het aantal kolonisten nam nog toe, de vluchtelingen mochten niet terugkeren en in 2000 volgde een tweede intifada. De auteurs ramen het aantal kolonisten op 700.000 (p. 86). Andere bronnen spreken van 400.000 op de Westoever en 200.000 in Oost-Jeruzalem, samen 600.000. Ca. 177 controleposten op een oppervlakte van 1/5^de België, 1/7^de Nederland en een ‘apartheids-muur’ van 750 km verhinderen de Palestijnen om in Israël te werken, zich te verplaatsen van de ene enclave naar de andere en van de Westoever naar Gaza. Die muur werd in 2004 afgekeurd door het Internationaal Gerechtshof in Den Haag en door de Algemene Vergadering van de UNO, maar Israël negeerde dit. De Israëli’s hebben hun eigen netwerk van 980 km wegen zonder controles. Israël heeft de facto een einde gemaakt aan een tweestaten-oplossing. Desondanks hebben de VS in 2017 Jeruzalem officieel erkend als hoofdstad, in 2018 hun ambassade naar daar verplaatst en blijven ze veruit de grootste sponsor. Ook de EU kiest telkens de kant van Israël en is de grootste handelspartner.

De geschiedenis van Gaza en van de Palestijnen volgt vanaf p. 123 en beslaat bijna de helft van het boek. De auteur is Lucas Catherine, die niet genoemd wordt in de titel. Hij begint rond 1850, in de Ottomaanse tijd en vertelt over de toenmalige export van fruit en landbouwproducten. Na pogroms in Rusland volgden in 1878 e.v. de eerste Joodse nederzettingen. Herzl droomde in 1896 van een Joodse staat ‘van de Nijl tot aan de Eufraat!’ (p. 129). De eerste grote confrontatie tussen Arabieren en Joden vond plaats in 1929. Catherine schetst een heel negatief beeld van de ‘zionistische’ kolonisatie van Palestina. In 1947 verdeelden de VN met resolutie 181 Palestina. De Joden kregen 56% voor 650.000 mensen of 1/3^de van de bevolking, de Palestijnen 42% voor 1,3 miljoen inwoners. 2% (Jeruzalem) was internationaal gebied. Daar woonden 100.000 Joden naast 105.000 Arabieren (p. 156).
Catherine beweert dat er in de VN niet veel enthousiasme was voor het plan, maar hij verzwijgt dat een grote meerderheid voor stemde: 33 voor, 13 tegen, 10 onthoudingen.

In 1948 vielen de Arabische landen Israël aan, maar met vijf landen waren ze volgens de auteur slechts met 20.000 soldaten tegen 120.000 Joden. 418 Palestijnse dorpen werden verwoest, 2/3^de van de Palestijnen verdreven, velen afgeslacht, banktegoeden in beslag genomen (p. 162-167). De auteur vertelt er niet bij dat de Arabische landen toen 1 miljoen Joden verjaagd hebben. De ‘Wet op Terugkeer’ (1950) geldt niet voor de ca. 750.000 Palestijnen, die ondertussen met vele miljoenen zijn. Slechts 1 miljoen Palestijnen kreeg het Israëlische staatsburgerschap. En de ‘Wet op het eigendom van afwezigen’ (1950) kent de grond en de huizen van de vluchtelingen toe aan de Joodse staat en het Joods Nationaal Fonds, ook als ze maar 1 km ver waren gevlucht.

Het analfabetisme, de werkloosheid, armoede, kindersterfte liggen bij de Palestijnen veel hoger dan bij de Joden. In 1945 had elke Palestijn gemiddeld 1,9 ha landbouwgrond, nu nog 0,07 ha. 2 miljoen Palestijnen wonen in Israël naast 8 miljoen Joden (p. 187-191).

De auteur vertelt dan over de oorlogen van 1956, 1967 en 1973, de winst die de Arabieren behaalden in 1973 en de toenemende invloed van de VS sinds 1956. In 1964 werd de PLO opgericht in 1965 Al Fatah en in 1970/71 werden de Palestijnse terreurgroepen verdreven uit Jordanië naar Beiroet.

In 1974 werd de PLO door de VN erkend als enige vertegenwoordiger van het Palestijnse volk. Maar in 1982 werd de PLO ook uit Libanon verdreven naar Tunis. Na de moord op president Gemayel werd een slachtpartij aangericht in Sabra en Shatila. Onder druk van de eerste Intifada (1987-1993) kwamen de Oslo-akkoorden tot stand. In 2000 volgde een tweede opstand. Het historisch overzicht eindigt (helaas al) in 2006 met de overwinning van Hamas in de Palestijnse verkiezingen.
Dan volgen nog nuttige kaarten met de toestand in 1947, 1967, 1993 en 2005. Helaas in zwart-wit en dus niet al te duidelijk. Noten en bronnen sluiten het boek af.

Beoordeling
Het boek geeft de trieste toestand van de Palestijnen in Gaza en op de Westoever goed weer. Het taalgebruik doet soms denken aan een pamflet en is minder neutraal dan in de boeken van Khalidi en Diepenhorst, die hier ontbreken.

De vele begrippen worden goed uitgelegd, maar niet herhaald in een lijst of index. De spelling wijkt soms af van de gebruikelijke: Haim Weizmann (p.144, 151, 204) i.p.v. Chaim; Negeb (p.180-183) i.p.v. Negev. De geschiedenis komt achteraan i.p.v. vooraan. De auteurs zeggen dat Gaza met zijn stranden toeristisch potentieel heeft (p. 14), maar ze verzwijgen dat de meisjes dan wel helemaal ingepakt moeten zijn. Ze spreken over kwaliteitsvol onderwijs (p. 14), terwijl de universiteiten van Gaza slecht scoren. Ze vergeten ook dat Gaza niet enkel door Israël geblokkeerd wordt, maar ook door Egypte, dat geen Gazanen wil toelaten.

In de bibliografie mis ik de vertaling van het boek van Ilan Pappé, ‘De etnische zuivering van Palestina’ (2004), heruitgegeven in 2023 als ‘De Nakba. De etnische zuivering van Palestina’. Ontbreken ook: Rashid Khalidi, ‘De 100-jarige oorlog tegen Palestina’ en Jan-Auwke Diepenhorst, ‘Rivalen in het Beloofde Land. Een geschiedenis van Joden en Palestijnen’. Twee zeer degelijke boeken.

ISBN 978-94-6267-472-1 | Paperback, 248 pagina’s, kaarten, noten, bronnen | Uitgeverij EPO, Berchem, | februari 2024

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Weg van oorlog
Over militarisme en antimilitarisme
Ludo De Brabander

Laatst las ik in de krant de opmerking dat wie geweld en oorlog wil afschaffen het beste de mens kan afschaffen. Vanaf het prille begin van de geschiedenis van de mens maakt oorlog immers deel uit van diens bestaan. Dat wil niet zeggen dat wij ons daarbij neer moet leggen. En Ludo De Brabander doet dat zeker niet. “Het gezicht van de oorlog is afschuwelijk en vol menselijk lijden”, schrijft hij terecht.

Zijn boek gaat over oorlogen, humanitaire missies, het militair-industrieel complex, de NAVO en het bezit en gebruik van kernwapens. De Brabander bouwt verder op de inzichten van Karl Liebknecht (1871-1919) en Jean Jaurès (1859-1914). Liebknecht noemde militarisme ‘onze meest dodelijke vijand en Jaurès probeerde in 1913 algemene stakingen te organiseren om de regering te dwingen met Duitsland te onderhandelen en zo oorlog te voorkomen. Beide mannen werden overigens vermoord. Nog een tragische overeenkomst tussen de Duitse en de Franse socialist.

Het thema ‘oorlog en vrede’ is complex en heel vatbaar voor tegenstrijdigheden. Jean-Paul Sartre bijvoorbeeld demonstreerde tegen de oorlog in Vietnam en protesteerde tegen de koloniale oorlogen die Frankrijk in Algerije voerde. Tegelijk verdedigde hij de Stalinistische terreur in de Sovjet-Unie als een noodzakelijk kwaad om kapitalistische structuren omver te werpen. Dit valt niet te rijmen met elkaar. Het is consequenter om elk geweld af te wijzen, of het nu van links of van rechts komt. De Brabander benoemt het niet expliciet, maar ik heb de indruk dat hij op dit standpunt staat.

De Brabander streeft naar een ‘vredescultuur’ waarin het gaat over waarden en attitudes, met de keus voor dialoog en onderhandelingen. Een samenleving is pas stabiel en veilig als de toegang tot de basisbehoeften (zoals voedsel, onderwijs, gezondheidszorg) verzekerd is voor al haar leden. De mogelijke bron van spanningen en conflicten is dan weggenomen. Als burgers ruimere mogelijkheden krijgen voor inspraak en medezeggenschap ontstaat er meer ruimte voor het debat en de zoektocht naar een oplossing die voor iedereen bevredigend is. Zijn opmerking dat er veel achter de schermen geregeld wordt, waar de nationale parlementen buiten worden gehouden, snijdt hout.

De Brabander constateert volkomen terecht dat vredesmissies in feite militaire interventies zijn, en dat die nogal eens mislukken. Ze monden meestal uit in chaos met als gevolg dat de plaatselijke bevolking extra hard getroffen wordt. Het is veel gemakkelijker om een regime te verdrijven dan de stabiliteit van een land te herstellen en een staat weer op te bouwen.

Gewelddadige conflicten moet je bijtijds zien te voorkomen door ‘early warning systems’ in te bouwen. De signalen springen op rood als er voedseltekorten zijn, de werkeloosheid hoog is, mensenrechten geschonden worden, de welvaart daalt en de ongelijkheid toeneemt. Conflicten kun je beheersen met crisismanagement, een diplomatieke aanpak, het beleggen van een vredesconferentie, de noodlijdende bevolking humanitaire hulp te verstrekken, en de partijen fysiek te scheiden door een bufferzone aan te brengen.

De Brabander pleit voor ontwapening, het ontbinden van de NAVO en de keuze voor de dialoog boven wapengekletter. Er komt daardoor meer geld vrij voor het ontwikkelen van een land (infrastructuur, gezondheidszorg, onderwijs). Daarmee verklein je het risico van een militair conflict.

Op zich is dit een sympathiek boek en heeft De Brabander gewoon gelijk dat de mensheid alles op alles moet zetten om oorlog uit te bannen. De zwakte van het boek is in mijn ogen dat De Brabander oorlogen te veel ziet als het gevolg van een bepaald systeem (het kapitalisme, de vrije markt, het militair-industriële complex). Is oorlog uitgebannen als je dit systeem ontmantelt? Mensen voeren oorlog, ongeacht het systeem waarin zij leven. Oorlog heeft dus met de menselijke natuur te maken.

Het boekje doet ook wat gedateerd aan. Ik moest denken aan de periode 1970-1985, de tijd van de demonstraties tegen de oorlog in Vietnam en het plaatsen van kruisraketten op het grondgebied van de NAVO. Het kapitalisme en de Verenigde Staten stonden in die tijd voor het grote kwaad. De geopolitieke verhoudingen zijn na die tijd echter wel gewijzigd. Wij beleven een verschuiving in de machtsbalans. China is de wereldmacht in opkomst. Europa heeft moeite om zijn positie te handhaven. Er ontstaan nieuwe conflicthaarden. In hoeverre kan een permanente dialoog garant staan voor conflictbeheersing? Bestaan er oplossingen die voor iedereen bevredigend zijn? Het kan de diplomaten toch ook een keer uit de hand lopen, zoals dat is gegaan bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog? Betekent het standpunt van De Brabander dat een land de mogelijkheid accepteert om bezet gebied te worden?

Soms overdrijft De Brabander ook. Ik zie nog geen ‘militarisering van de EU’, die ‘verontrustende proporties’ aanneemt (blz. 49). En het gaat ook wel ver om de hekken in Hongarije en de deal die de EU met Turkije sloot onder de noemer te brengen van ‘een militarisering van de Europese grenzen’ (blz. 42).

Samengevat: een mooi boek, maar het ideologische kader verdient een update. Ludo De Brabander is woordvoerder van ‘Vrede vzw.’ en publiceert regelmatig boeken en artikelen over dit onderwerp.

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER

Non-fictie

Ludo De Brabander