Hitlers ultieme oorlog
Jodenvervolging in bezet Europa
Klaas A.D. Smelik

Hitlers ultieme oorlog was niet de oorlog tegen Groot-Brittannië in 1940. Het was ook niet de oorlog tegen de Sovjet-Unie die in 1941 begon. Nee, de ultieme oorlog die Hitler voerde was gericht tegen de Joden. Alle inspanningen van de Duitsers waren bovenal gericht op de ondergang van het Joodse volk. Terwijl de oorlog tegen de geallieerden al verloren was, ging het vermoorden van Joden door.

Het boek van Klaas Smelik is een gruwelijk boek om te lezen. Dat ligt niet aan de schrijver, want die is niet op sensatie uit. Het ligt aan de feiten. Op alle mogelijke manieren werden tijdens de Tweede Wereldoorlog Joden opgespoord en afgemaakt.
Wat moedeloos maakt ten aanzien van de menselijke aard is dat in heel Europa zoveel handlangers en verraders te vinden waren die de Duitsers hielpen. In heel Europa steunden ook veel bestuurders en ambtenaren de Duitsers onder het motto: we doen dit ‘om erger te voorkomen’. In feite een vijgenblad waar lijfsbehoud achter schuil ging.

Zeker, wij hebben nu gemakkelijk praten. Het is niet de bedoeling om in bovenstaande passage mensen te laken die buiten schot wilden blijven. Dat is te begrijpen als je leven op het spel staat. Dit boek maakt echter duidelijk dat in heel Europa mensen vrijwillig actief meewerkten aan massamoord op en het beroven van Joden en dan wordt het een ander verhaal.

In het Woord Vooraf werpt Smelik de vraag op: “Hoe willen wij een tweede Auschwitz voorkomen?” Het antwoord lezen we in feite op de laatste bladzijde. Primo Levi, overlevende van Auschwitz, wordt op die bladzijde geciteerd: “Het is gebeurd, dus het kan opnieuw gebeuren.”
De overheid moet het verschil uitmaken door een schild te zijn voor de zwakken en het recht van de sterkste aan banden te leggen. Verzaakt de overheid deze plicht dan vervalt de staat tot een roversbende en kan Auschwitz zich herhalen.

Het boek van Smelik maakt duidelijk hoe belangrijk de opstelling van mensen en instanties is geweest.
De Deense regering weigerde om anti-Joodse maatregelen door te voeren. Het percentage Joden dat in Denemarken omkwam is dan ook het laagste in bezet Europa. In Nederland daarentegen kwam driekwart van de Joodse bevolking om. Zo ongeveer het hoogste in Europa.
In België weigerde het Brusselse college van Burgemeesters elke medewerking aan de Duitsers. De politie werd uitdrukkelijk verboden om mee te helpen met het deporteren van Joden. Antwerpen daarentegen werkte van harte mee met de Duitsers. Het resultaat: In Brussel komt 37% van de Joodse inwoners om, in Antwerpen 66%.

In Bulgarije legde de kerk sterk de nadruk op de gelijkheid van alle mensen. De kerk liet het daar niet bij, maar zette de regering zwaar onder druk om Joden te beschermen. Een metropoliet [kerkelijk leider in de Orthodoxe kerk] dreigde zelfs op de rails te gaan liggen als er Joden uit zijn stad per trein zouden worden afgevoerd. Het resultaat: het merendeel van de Bulgaarse Joden overleefde de oorlog. Te meer opmerkelijk omdat Bulgarije niet vrij van antisemitisme was.
Het is dus duidelijk dat mensen toch het verschil kunnen uitmaken. Daar is wel moed voor nodig.

Smelik beschrijft hoe de Duitsers over heel bezet Europa een net uitwierpen waaruit ontsnappen onmogelijk was. Stap voor stap werden Joden beroofd van hun burgerrechten, opgesloten in getto’s, opgepakt en gedeporteerd om uiteindelijk vermoord te worden in een van de kampen.
Zijn boek is een knappe samenvatting van de jacht op de Joden opgeschreven in een soepele stijl. Het boek bevat veel nieuwe inzichten en nieuwe feiten. Menigmaal is de lezer verbijsterd over de verkniptheid van mensen.

Massamoordenaar Heinrich Himmler zegt in 1943 in een toespraak dat de nazi’s “fatsoenlijk” zijn gebleven en dat hun werk “een glorieuze bladzijde in onze geschiedenis” zal vormen. Tegelijk besefte Himmler wel degelijk dat hij zich schuldig maakte aan oorlogsmisdaden en dat hij na de oorlog terecht zou staan. Hij rechtvaardigde zichzelf met het verweer dat als ook kinderen in leven zouden worden gehouden zij als volwassenen wraak zouden kunnen nemen. Hier wordt de Shoah dus voorgesteld als zelfverdediging.
De menselijke aard is niet te doorgronden, blijft verbazen en is niet te vertrouwen.

Ik vind dit een knap boek dat een uitstekend overzicht biedt van de Jodenvervolging in bezet Europa, inzichtelijk maakt welke motieven tot het vervolgen van Joden hebben geleid en waarin wordt uitgelegd hoe de verschillen per land zo groot konden zijn.

Het boek leest dus gemakkelijk en is in een handzaam formaat uitgegeven met een prettige bladspiegel en gedrukt op hoogwit kwaliteitspapier. Alle waardering voor de zorg die besteed is aan dit boek over een grote tragedie uit de menselijke geschiedenis. Een uitstekend boek over een tragisch onderwerp!

Klaas A.D. Smelik (1950) studeerde onder meer theologie, archeologie en oude geschiedenis. Hij promoveerde op een studie over koning Saul. Daarnaast is hij deskundige op het gebied van de Jodenvervolging en gaf hij de nagelaten geschriften van Etty Hillesum uit.

ISBN 9789464563085 | Hardcover | Omvang 271 blz. | Uitgeverij Walburgpers | 7 maart 2024

© Henk Hofman, 20 maart 2024

Lees de reacties op het Forum en/of reageer, klik HIER.