Atlas van de wereldgeschiedenis
De geschiedenis van de mensheid in 515 kaarten
Christian Grataloup

Deze atlas van een voormalige hoogleraar verscheen in 2019 in het Frans en is nu vertaald. Met zijn 515 kaarten en 639 pagina’s is hij twee à drie keer zo omvangrijk als de gemiddelde historische atlas. En de prijs is zelfs lager.

Ik vind hem vooral belangrijk omdat er nogal wat onderwerpen in staan die in de meeste atlassen niet voorkomen of minder aandacht krijgen.
Enkele voorbeelden:
- de Austronesische, koloniserende zeevaarders rond 4.000-1.200 v.C.
- de Noordpool en de volkeren daarrond in de prehistorie
- de (veronderstelde) tocht van Mozes door de woestijn; koper- en ijzerproductie in Afrika tussen 2.500 en 400 v.C.
- de handel tussen het Romeinse Rijk en China in de 2^de eeuw n.C.
- het eerste Chinese keizerrijk (221 v.C.)
- het ontstaan van Rusland in de 9^de eeuw en van Hongarije in de 10^de eeuw
- de pandemie van de Zwarte Dood in de 14^de eeuw
- de verspreiding van de Joden tussen de 1^ste en de 16^de eeuw en tussen de 16^de en de 20^ste eeuw
- de indrukwekkende islamitische veroveringen
- de reizen van Willem van Rubroek (1253-1255), Marco Polo (1272-1275) en Zheng He (1404-1433)
- China 1644-1911
- de oorlogen van Lodewijk XIV (1667-1697)
- de uittocht van de Franse protestanten (1685-1787)
- Napoleon in Egypte en in Rusland
- emigratie 1820-1914
- overzeese strafkampen 1750-1950
- verval van China in de 19^de eeuw
- expansie van Rusland 1533-1876
- het imperialisme van de VSA 1850-1950
- de Japans-Russische oorlog 1904-1905
- Japanse veroveringen en gruweldaden 1875-1945
- de Armeense genocide 1915-1916
- de goelag 1929-1953
- nieuwe staten sinds 1991
- de Arabische Lente en Syrië 2010-2020
- de Nieuwe Zijderoute
- onderzeese kabels
- muren 1900-2020
- klimaatverandering
- de zeeën en de polen met de noordelijke doorvaart

Er is een dubbel register: personen en plaatsen. Bij elke kaart staat ook duidelijke uitleg.

Enkele opmerkingen:
De volgorde is helaas niet altijd chronologisch: het Romeinse Rijk (p. 40-41) staat voor Mesopotamië (p. 42-43) en Egypte (p. 44-47), maar komt nadien wel uitgebreid terug (p. 80 e.v.). En zo zijn er veel voorbeelden. Gelukkig wordt bij elke kaart wel verwezen naar hetzelfde thema in de vorige en de volgende kaarten. Soms staan er enkel eeuwen i.p.v. data, b.v. bij de oudste universiteiten (p. 168-169). Bij Europa na het Congres van Wenen wordt het Koninkrijk der Nederlanden gewoon ‘Nederland’ genoemd (p. 420-421). Bij de landen die havens van China inpalmden in de 19^de eeuw ontbreekt België (p. 358-359 + p. 366). De Japans-Russische oorlog van 1904-05 wordt hier de Russisch-Japanse genoemd, alsof Rusland de aanvaller was (p. 367). De hongersnood in de SU van 1931-1933 staat erin, maar die van 1921-1923 met 6 miljoen doden ontbreekt. Frankrijk en zeker Parijs krijgen heel veel aandacht. In het register ontbreken wel veel plaatsnamen; een paar voorbeelden: Tongeren (p. 93), Firenze (p. 209), Tasmanië (p. 365 e.a.), Nieuwpoort (p. 458), Odessa (p. 459 + p. 471), Smolensk (p. 459, p. 471), Tsaritsyn en Jekaterinenburg (p. 471), Pyongyang (p. 550), Potsdam (p. 586-587). En het lettertype van het register is ook heel dunnetjes. Ik vond maar één drukfoutje: ‘ovoor’ i.p.v. ivoor (p. 225).

Voor gebruik op school lijkt mij de atlas van Hayt-Grommen (‘Atlas van de algemene en Belgische geschiedenis’) beter: bij Grataloup is er te weinig aandacht voor België en Nederland, de grenzen op de kaarten zijn niet zo duidelijk afgelijnd en de kaft is te slap.
Maar voor gebruik thuis is Grataloup veruit de beste.

ISBN 9789046827321 |Hardcover met leeslint | Omvang 640 blz. | Uitgeverij Nieuw Amsterdam/Mythras Books | november 2020
Vertaald door Henriette Gorthuis

© Jef Abbeel, 21 december 2020  www.jefabbeel.be

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER

Atlas van de wereldgeschiedenis
De geschiedenis van de mensheid in 515 kaarten
Christian Grataloup

Om maar met de deur in huis te vallen: wat is dit een prachtige uitgave geworden! De kaarten zijn cartografisch van de hoogste kwaliteit. De bijgaande teksten zijn puntig geformuleerd en heel informatief. Boven elke rechterbladzijde staan verwijzingen naar kaarten die verband houden met elkaar. Het namenregister en geografisch register maken het boek verder toegankelijk. Het formaat en de soepele band maken het boek handzaam voor de lezer. Het is een topprestatie van cartografen, historici, andere specialisten, de uitgever en de drukker.

De kaarten geven een overzicht van de grote gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. Heel veel detailkaarten geven aanvullende informatie. Het is een atlas geworden om uren in te bladeren en te lezen. Het is een naslagwerk dat prima geraadpleegd kan worden als eerste inleiding op een thema.

De kaarten zijn ingedeeld in hoofdgroepen: het Neolithicum, de Oude Wereld, Het Europese web over de wereld 16^e-18^e eeuw, Europa 16^e-18^e eeuw, Europa als dominante wereldmacht eind 18^e eeuw-1914, Krachten buiten Europa, Europa 1789-1914, de dominantie van het Westen 1914-1980, de wereld sinds 1989. Als voorbeeld voor de nadere uitwerking neem ik ‘Europa als dominante wereldmacht tot 1914’. De lezer treft kaarten aan over: De wereld in 1815, Emigratie, de Industriële Revolutie, Koloniaal Afrika, Zuid-Afrika, Azië onder de westerse grootmachten, de verovering van Algerije en Marokko, Overzeese Strafkampen, het Chinese verval in de 19^e eeuw, de Russisch-Japanse oorlog in 1905, de wereld rond 1900.

Elke kaart is een nieuwe verrassing. Een kaart op blz. 323 laat de overlast zien die wolven in de 18^e eeuw in Frankrijk teweegbrachten. Tussen 1580 en 1840 waren er 1600 sterfgevallen gedocumenteerd waarbij een wolf betrokken was. Een andere kaart laat zien hoe snel het nieuws zich in 1610 over Frankrijk verspreidde toen koning Hendrik IV werd vermoord. Weer een andere kaart maakt inzichtelijk hoe het aanzien van Parijs is gewijzigd door de bouwwerkzaamheden van baron Hausmann.

De atlas geeft aan welke enorme veranderingen en verschuivingen de menselijke geschiedenis kenmerken. Oorlogen veranderen voortdurend de grenzen. Epidemieën zoals de pest hebben een enorme demografische impact. Ideeën (Boeddhisme, Islam, Jodendom, Hervorming, Verlichting) wijzigen de ideologische kaart. Migratie transformeert oude systemen en is daarmee zowel kans als bedreiging. Dieptepunten zijn de slavernij, de Goelag en de Holocaust.

Een enkele keer vergt een tekst nader zoekwerk van de lezer. Niet iedereen heeft gelijk een beeld bij de Maronitische kerk of de Melkieten (blz. 101). Terecht spreken de samenstellers bij de kaart op blz. 468 over ‘De Armeense Genocide (1915-196)’. De Japanse gruweldaden, inclusief het testen van chemische wapens op mensen (blz. 518) doen niet onder voor de gruwelen die het nationaalsocialisme hebben aangericht.

De Nederlandse uitgave van deze atlas wordt ingeleid door Maarten van Rossem. Veel van de historische atlassen die hij noemt, heb ik ook gebruikt in de jaren dat ik werkzaam was in het onderwijs. Van Rossem schrijft dat een historische atlas bedoeld is om te laten zien hoezeer de wereld is veranderd. Dat gaat snel, want veel van zijn atlassen waren binnen relatief korte tijd geheel verouderd.

Liefhebbers van kaarten kunnen eindeloos in deze atlas bladeren en de kaarten met de uitleg bestuderen. In het onderwijs mag deze atlas wel de standaard worden.

Zie het inkijkexemplaar

Beluister ook De boekenrubriek op NPO 1 met Lidewijde Paris over dit boek.

ISBN 9789046827321 |Hardcover met leeslint | Omvang 640 blz. | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | november 2020
Vertaald door Henriette Gorthuis

© Henk Hofman 11 november 2020

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER