De vorm van vrijheid
Paul Scheffer

Dit boek gaat over de problemen die verbonden zijn met immigratie en integratie. Een thema waar je gauw je vingers aan brandt, gezien de heftigheid waarmee het ‘debat’ gevoerd wordt, vooral op de sociale media.

Ik kan me niet voorstellen dat het boek van Paul Scheffer ook heftige emoties op zal roepen. De schrijver is zich bewust van de gevoeligheid van dit thema. Maar er zijn drie pijlers waarop dit boek rust die waarborgen dat men met dit onderzoek niet zomaar aan de haal kan gaan. Het onderzoek van Scheffer is grondig, genuanceerd en evenwichtig. Er gaat rust uit van de manier waarop het boek is geschreven. Dat heeft tot gevolg dat de conclusies en aanbevelingen overtuigend overkomen. Scheffer laat daarmee zien hoe we het debat wel moeten voeren: feitelijk, zakelijk, nuchter, empathisch, realistisch.

Niemand is gehouden tot het onmogelijke en dus heeft elke vrijheid een grens. De titel van het boek geeft dat al aan. Zo is in een ‘open en transparante samenleving’ een grens en nog steeds nodig om de privacy van de burger te waarborgen. Als we hier de vrijheid niet begrenzen komen we terecht in het tegenovergestelde van een open samenleving, namelijk een bewakersstaat. ‘Diversiteit’ wordt gezien als nastrevenswaardig en loffelijk, maar is op zichzelf genomen een leeg begrip. Het omvat alles, kent geen grenzen en kan zelfs misbruikt worden voor een nieuwe dwingelandij (blz. 43).

Als er geen grenzen zijn, is beleid onmogelijk geworden. Migratie roept als vanzelf weer nieuwe migratie op. Een zichzelf versterkende ontwikkeling die nogal eens wordt onderschat (blz. 89). Sturing en regulering is dus noodzakelijk. Migratie moeten we volgens Scheffer niet zien als een volksverhuizing die ons overkomt, maar moet rusten op een bewuste keuze. Hij pleit daarom voor een betere grensbewaking van de EU. Waarom zou Turkije wel immigranten tegen kunnen houden en de EU niet? Als onze samenleving in principe van iedereen is, gaan de verworvenheden van een eeuw sociale vooruitgang verloren zonder dat we de stilstand in het armste deel van de wereld verhelpen (blz. 93). Scheffer heeft het hier over arbeidsmigranten en niet over vluchtelingen. Bij vluchtelingen gaat het om een humanitaire verplichting.

Bij elke afweging die we maken, moeten we oog hebben voor de gevolgen van de keuzes die we maken. Een ethiek gebaseerd op verantwoordelijkheid houdt in dat ook de gevolgen van de keuze voor je rekening komen.

Scheffer schreef een prachtig boek. Het sluit prima aan bij zijn essay uit 2000 ‘Het multiculturele drama’, zijn boek uit 2007 ‘Het land van aankomst’ en zijn boek uit 2016 ‘De vrijheid van de grens’.

Twee opmerkingen mijnerzijds naar aanleiding van dit boek.

- Op blz. 36 schrijft Scheffer zijn bevreemding op over het feit dat zelfs ‘de grootste geesten van de moderne tijd vrijwel zonder uitzondering een wereldbeeld koesterden dat we nu als racistisch zouden omschrijven’. Genoemd worden Erasmus, Kant, Hume, Locke en Montesquieu. Al deze filosofen geloofden in een rangorde van rassen. Scheffer heeft geen denkers uit de christelijke traditie op zijn lijstje staan. De reformator Johannes Calvijn (1509-1564) schrijft in zijn commentaar op Deuteronomium 5: 17 dat er een gelijke gemeenschap is tussen mensen. ‘Wij zijn van éénzelfde natuur en dat brengt met zich mee dat de mensen gelijk zijn’. Calvijn past dit beginsel ook praktisch toe als hij oproept om alle mensen die hulp nodig hebben te helpen zonder enig onderscheid te maken in geloof of ras. (Bron: Calvijn, Commentaar op Deuteronomium). Groen van Prinsterer (1801-1876; grondlegger van de protestants-christelijke politiek) was jarenlang voorzitter van de vereniging tot afschaffing van de slavernij in de Nederlandse koloniën. Ook kritiseerde hij de Boeren in Zuid-Afrika voor hun onderdrukking en mishandeling van de zwarte bevolking. Elke onderdrukking van mensen en volken vervulde hem met afschuw (bron: Henk Woldring, De Franse Revolutie, blz. 136). Scheffer vertelt dat zijn moeder het niet goed vond dat hij als scholier een Bijbel kocht (blz. 11). Deze twee grote denkers haalden er ideeën uit die je niet aantreft bij ‘de grootste geesten van de moderne tijd’.

- De tweede opmerking betreft de beschouwing over de effecten van immigratie op de bevolkingsgroei en de noodzaak van immigratie in verband met de vergrijzing. Scheffer plaatst mooie opmerkingen en prikt mythen door. Maar bij alle schrijvers over dit thema, en dus ook bij Scheffer, mis ik het besef dat het Nederlandse geboortecijfer te laag is om de generaties te vervangen en dat het geboortecijfer enigermate omhoog zou moeten. Een te laag geboortecijfer is geen teken van een verkeerkrachtige samenleving.

Paul Scheffer (1954) is publicist en hoogleraar Europese Studies. Eerder was hij correspondent in Parijs en Warschau en partijideoloog van de Partij van de Arbeid. Zijn boek beveel ik van harte aan.

ISBN 9789023467151 | Paperback | 224 blz. | uitgeverij De Bezige Bij | september 2018

© Henk Hofman, 12 april 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, Klik HIER