Natasja’s dans
Natasja’s dans
Een culturele geschiedenis van Rusland
Orlando Figes
In dit boek onderzoekt Orlando Figes de Russische cultuur in de periode van de vroege 18de eeuw tot en met de 20e eeuw. Er is aandacht voor literatuur, beeldende kunst, architectuur en filosofie.
Figes verhaalt levendig van het werk van veel kunstenaren: Tolstoj, Dostojevksi, Maxim Gorki, Kandinsky, Strawinsky (de naam van laatstgenoemde wordt consequent met een ‘w’ gespeld) en vele anderen. Het boek opent met de stichting van Sint-Petersburg in 1703 op een plek die nauwelijks geschikt was voor menselijke bewoning, namelijk in de drassige delta van de Neva. De bouwer, tsaar Peter de Grote,
wilde met de bouw van deze stad de blik nadrukkelijk op Europa richten.
Het boek eindigt met het bezoek in 1962 van componist en dirigent
Strawinsky aan de Sovjet-Unie.
Natasja’s Dans beschrijft dus zowel het Rusland der tsaren als het Rusland geregeerd door Lenin en Stalin.
Het jaar 1917 is een waterscheiding tussen die twee tijdvakken. Figes
laat zien hoe sprankelend en creatief het leven was van adel en
kunstenaars in de 18de en 19de eeuw, waar de eenvormigheid van het leven onder communistisch bewind flets tegen afsteekt.
De titel van het boek is ontleend aan een passage uit Tolstojs Oorlog en Vrede. De
aristocratische Natasja danst op de melodie van een boerenliedje over
de liefde. Haar afkomst en opvoeding vormen een kloof met de dorpse
cultuur, maar Natasja pikt zonder moeite het ritme en de melodie op.
Figes ziet hierin een ontmoeting tussen twee totaal verschillende
culturen: de Europese elitecultuur en de Russische boerencultuur. In de
18de eeuw richtte tsaar Peter de Grote zich op Europa. In de 19de eeuw, na de gewonnen oorlog tegen Napoleon, was men Rus èn Europeaan. In de 20e eeuw gooien de communisten
de deur naar het Westen weer op slot. Sint-Petersburg staat symbool
voor de gerichtheid op Europa, Moskou voor de gerichtheid op de
Russische cultuur. De ene stad stond open voor de Verlichting; de andere
stad voelde zich de erfgenaam van een Byzantijns-Christelijke traditie.
Het
is vreselijk dat de communisten na 1917 een bloeiend cultureel leven de
nek omdraaien. Er begint een terreurcampagne waarin mensen aangemoedigd
worden om elkaar te verraden bij revolutionaire tribunalen. Een
privéleven bestaat niet meer, mensen werden dag en nacht gecontroleerd
en leefden in de voortdurende vrees gearresteerd te worden. Kunstenaars
hielden zich gedeisd, pasten zich aan of vluchtten naar Europa. De
Sovjetcultuur ging bestaan uit holle retoriek en absurde claims over
Russische politieke, culturele en wetenschappelijke prestaties. Pas als
Stalin overlijdt en Chroesjtsjov hem opvolgt worden de teugels wat gevierd.
Het
is allemaal ontzettend boeiend. Dat komt niet alleen door de grote
lijnen die Figes weet te trekken, maar ook door zijn vlotte, soepele
stijl van schrijven. Daarmee is zijn boek heel toegankelijk voor een
breed publiek.
Natasja’s Dans dateert uit 2002, maar is nog
steeds een klassieker. Deze heruitgave is voorzien van kaarten, vele
afbeeldingen in de tekst met bovendien een apart kleurenkatern, een
tijdtafel, verklarende woordenlijst, literatuurlijst, notenapparaat en
register. De uitgever heeft er alles aan gedaan om het hoge niveau van
dit standaardwerk te handhaven.
Orlando Figes is hoogleraar
Geschiedenis aan de Birkbeck College, University of London. Hij heeft al
heel wat boeken over de Russische geschiedenis geschreven. In
vakkringen is er wel eens wat ruis over de kwaliteiten van Figes als
historicus. Hij zou niet altijd zorgvuldig te werk gaan. In dit boek heb
ik daar geen voorbeelden van gevonden. De auteur heeft zich grondig
verdiept in zijn onderwerp en beschikt over een enorme kennis omtrent de
zaken die hij bespreekt. Ik heb het boek geboeid gelezen en beveel het
van harte aan.
ISBN 9789046825303 | Paperback | Omvang 703 blz. | Uitgeverij Nieuw Amsterdam | juni 2019
© Henk Hofman, 8 juli 2019
Lees de reacties op het Forum en/of klik HIER