Weg van oorlog

Weg van oorlog
Over militarisme en antimilitarisme
Ludo De Brabander

Laatst las ik in de krant de opmerking dat wie geweld en oorlog wil afschaffen het beste de mens kan afschaffen. Vanaf het prille begin van de geschiedenis van de mens maakt oorlog immers deel uit van diens bestaan. Dat wil niet zeggen dat wij ons daarbij neer moet leggen. En Ludo De Brabander doet dat zeker niet. “Het gezicht van de oorlog is afschuwelijk en vol menselijk lijden”, schrijft hij terecht.

Zijn boek gaat over oorlogen, humanitaire missies, het militair-industrieel complex, de NAVO en het bezit en gebruik van kernwapens. De Brabander bouwt verder op de inzichten van Karl Liebknecht (1871-1919) en Jean Jaurès (1859-1914). Liebknecht noemde militarisme ‘onze meest dodelijke vijand en Jaurès probeerde in 1913 algemene stakingen te organiseren om de regering te dwingen met Duitsland te onderhandelen en zo oorlog te voorkomen. Beide mannen werden overigens vermoord. Nog een tragische overeenkomst tussen de Duitse en de Franse socialist.

Het thema ‘oorlog en vrede’ is complex en heel vatbaar voor tegenstrijdigheden. Jean-Paul Sartre bijvoorbeeld demonstreerde tegen de oorlog in Vietnam en protesteerde tegen de koloniale oorlogen die Frankrijk in Algerije voerde. Tegelijk verdedigde hij de Stalinistische terreur in de Sovjet-Unie als een noodzakelijk kwaad om kapitalistische structuren omver te werpen. Dit valt niet te rijmen met elkaar. Het is consequenter om elk geweld af te wijzen, of het nu van links of van rechts komt. De Brabander benoemt het niet expliciet, maar ik heb de indruk dat hij op dit standpunt staat.

De Brabander streeft naar een ‘vredescultuur’ waarin het gaat over waarden en attitudes, met de keus voor dialoog en onderhandelingen. Een samenleving is pas stabiel en veilig als de toegang tot de basisbehoeften (zoals voedsel, onderwijs, gezondheidszorg) verzekerd is voor al haar leden. De mogelijke bron van spanningen en conflicten is dan weggenomen. Als burgers ruimere mogelijkheden krijgen voor inspraak en medezeggenschap ontstaat er meer ruimte voor het debat en de zoektocht naar een oplossing die voor iedereen bevredigend is. Zijn opmerking dat er veel achter de schermen geregeld wordt, waar de nationale parlementen buiten worden gehouden, snijdt hout.

De Brabander constateert volkomen terecht dat vredesmissies in feite militaire interventies zijn, en dat die nogal eens mislukken. Ze monden meestal uit in chaos met als gevolg dat de plaatselijke bevolking extra hard getroffen wordt. Het is veel gemakkelijker om een regime te verdrijven dan de stabiliteit van een land te herstellen en een staat weer op te bouwen.

Gewelddadige conflicten moet je bijtijds zien te voorkomen door ‘early warning systems’ in te bouwen. De signalen springen op rood als er voedseltekorten zijn, de werkeloosheid hoog is, mensenrechten geschonden worden, de welvaart daalt en de ongelijkheid toeneemt. Conflicten kun je beheersen met crisismanagement, een diplomatieke aanpak, het beleggen van een vredesconferentie, de noodlijdende bevolking humanitaire hulp te verstrekken, en de partijen fysiek te scheiden door een bufferzone aan te brengen.

De Brabander pleit voor ontwapening, het ontbinden van de NAVO en de keuze voor de dialoog boven wapengekletter. Er komt daardoor meer geld vrij voor het ontwikkelen van een land (infrastructuur, gezondheidszorg, onderwijs). Daarmee verklein je het risico van een militair conflict.

Op zich is dit een sympathiek boek en heeft De Brabander gewoon gelijk dat de mensheid alles op alles moet zetten om oorlog uit te bannen. De zwakte van het boek is in mijn ogen dat De Brabander oorlogen te veel ziet als het gevolg van een bepaald systeem (het kapitalisme, de vrije markt, het militair-industriële complex). Is oorlog uitgebannen als je dit systeem ontmantelt? Mensen voeren oorlog, ongeacht het systeem waarin zij leven. Oorlog heeft dus met de menselijke natuur te maken.

Het boekje doet ook wat gedateerd aan. Ik moest denken aan de periode 1970-1985, de tijd van de demonstraties tegen de oorlog in Vietnam en het plaatsen van kruisraketten op het grondgebied van de NAVO. Het kapitalisme en de Verenigde Staten stonden in die tijd voor het grote kwaad. De geopolitieke verhoudingen zijn na die tijd echter wel gewijzigd. Wij beleven een verschuiving in de machtsbalans. China is de wereldmacht in opkomst. Europa heeft moeite om zijn positie te handhaven. Er ontstaan nieuwe conflicthaarden. In hoeverre kan een permanente dialoog garant staan voor conflictbeheersing? Bestaan er oplossingen die voor iedereen bevredigend zijn? Het kan de diplomaten toch ook een keer uit de hand lopen, zoals dat is gegaan bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog? Betekent het standpunt van De Brabander dat een land de mogelijkheid accepteert om bezet gebied te worden?

Soms overdrijft De Brabander ook. Ik zie nog geen ‘militarisering van de EU’, die ‘verontrustende proporties’ aanneemt (blz. 49). En het gaat ook wel ver om de hekken in Hongarije en de deal die de EU met Turkije sloot onder de noemer te brengen van ‘een militarisering van de Europese grenzen’ (blz. 42).

Samengevat: een mooi boek, maar het ideologische kader verdient een update. Ludo De Brabander is woordvoerder van ‘Vrede vzw.’ en publiceert regelmatig boeken en artikelen over dit onderwerp.

Lees de reacties op het Forum en/of reageer. Klik HIER

Non-fictie