Margot
Sophie Zijlstra

Net als in haar boek mevrouw Couperus vestigt Sophie Zijlstra de aandacht op een vrouw waar zelden tot nooit de aandacht naar uit is gegaan.
Dit keer belicht zij namelijk een klein deel (herfst 1941) van het leven van Margot Frank, de zus van de beroemde Anne.

Margot roeide graag en goed en toen Sophie Zijlstra las dat Margot uiteindelijk ook geweerd werd bij haar roeivereniging voelde ze het verdriet daarom bijna persoonlijk.
Het roeien werd het uitgangspunt van haar verhaal rond Margot en het boek begint dan ook met de dan bijna zestienjarige Margot die met haar vaste clubroeimaatjes aan het roeien is. Die dag gaat het roeien niet geweldig, ze slaat een snoek, (Een verkeerde beweging waardoor de riem in het water blijft hangen) dat is niet best. Daarna wordt Margot in het kantoor geroepen. Margot vraagt zich af waarom, ze roeit meestal goed zou die ene snoek slaan zo zwaar tellen? Maar op kantoor krijgt ze van het bestuur te horen dat zij als joodse niet meer mag komen roeien. Het is een klap in haar gezicht, ze heeft nog de tegenwoordigheid van geest te vragen of ze wel mee mag naar Kikkereiland. Het jaarlijkse roeiuitstapje dat het seizoen afsluit en de winterstop aankondigt. Op een of andere manier voelt dat prettiger voor haar als ze dat nog wel bij kan wonen. Dan is ze gewoon in de winterstop en komt ze het volgende seizoen niet meer, dan is ze niet dat joodse meisje dat niet meer mag komen. Ze mag al niet meer naar haar oude school, het Gemeentelijk Lyceum voor Meisjes, en later merkt ze bij het terugbrengen van haar bibliotheekboeken dat ze ook de bibliotheek niet meer in mag. Vanaf 15 september 1941 mag ze ook niet meer in parken, musea en dierentuinen komen. Margots wereld wordt steeds kleiner en kleiner... De zeer intelligente Margot mist haar lessen en haar schoolvriendinnen. Pas 1 oktober zal ze naar het Joods Lyceum kunnen.
Margot houdt zich ondertussen krampachtig vast aan de afsluiting van het roeiseizoen, sterker nog ze neemt de organisatie op zich. Daarmee brengt ze het bestuur in verlegenheid, kunnen ze haar nu wel weigeren om mee te gaan naar Kikkereiland?

Echt veel komen we niet over Margot te weten maar Sophie Zijlstra heeft een vrouw neergezet die je niet snel zal vergeten. Ze heeft zich zo enorm  in weten te leven in deze jonge vrouw dat het daardoor bijna als een persoonlijk verhaal leest. Alles wat Margot denkt en weet is natuurlijk fictie maar het is wel heel goed mogelijk dat de geschreven gedachten inderdaad door haar hoofd gegaan zijn. Margots taalgebruik is intelligent haar gedachtewereld is observerend. Ze weet wat er gebeurt maar moet het eerst nog accepteren. Het uitstapje naar Kikkereiland wordt daarom voor haar zo belangrijk, ze weet dat het een periode van haar leven zal afsluiten en ze wil het ook graag op die manier doen.
Ongeveer een half jaar later, 6 juli 1942, duikt ze met haar zusje en ouders onder in het Achterhuis. De laatste pagina, waarin de overgang van haar vrije leven naar het onderduikleven verwoord wordt, is hartverscheurend.

Natuurlijk is het boek beladen dankzij de kennis die we nu hebben over het tragische lot van Margot maar toch is het geen dramatisch verhaal geworden. Sophie Zijlstra heeft doorheen het verhaal over Margot de privélevens van het bestuur van de roeivereniging geweven waardoor je ook inzicht krijgt in hun motivatie rond de beslissing wel of geen joodse kinderen mee naar Kikkereiland. Daardoor krijgt het verhaal wel lucht maar raakt het je misschien, juist daardoor, des te harder. Hun leven gaat gewoon door...

Het verhaal over Margot beslaat 166 van de 226 pagina's. De resterende pagina's vormen een beknopte biografie over Margot en de familie Frank en deels hoe het komt dat er zo weinig bekend is over Margot. Het boek maakt je stil en je beseft des te meer hoe bijzonder het is in alle vrijheid te kunnen leven.
Een prachtige, invoelende en indrukwekkende roman die je nog lang zal bijblijven.

Beluister ook het zeer bevlogen interview in het radioprogramma 'Brands met boeken' waarin de de schrijfster vertelt waarom zij het boek schreef en hoe het haar aangreep dat langzamerhand de wereld van Margot steeds kleiner werd.

ISBN 9789021442655 Paperback met flappen 243 pagina's Querido 2 oktober 2012

© Dettie, 8 november 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Margot
Margot Frank en de beslissende herfst van 1941
Sophie Zijlstra

Sophie Zijlstra begint haar boek dat als ondertitel heeft: ‘de beslissende herfst van 1941’ met een verhaaltje over Margot Frank, waarbij ze het meisje dat we allemaal via haar zus kennen, neerzet in de wereld zoals die ongetwijfeld was. Maar de rol van Margot, daar is weinig tot niets over bekend, en daar laat de schrijfster haar fantasie op los.
Het beeld dat ze schetst over die tijd, hoe men reageerde op de politieke ontwikkelingen in de wereld zal ongetwijfeld kloppen. De tweede wereldoorlog was in volle gang en had natuurlijk zijn neerslag op de bevolking. Zeker toen er maatregelen werden afgekondigd die ten koste gingen van het joodse volk. Maar de plot is fictie.
Gelukkig verandert ze in het tweede deel van het boek van stijl en vorm. Dat werkt een stuk overtuigender.
Dit boek laat mij met gemengde gevoelens achter. Het geromantiseerde verhaaltje boeide van geen kanten. Ik vond het kinderlijk geschreven. Alles wordt erg breeduit gemeten, alsof de lezer het anders niet begrijpen kan.  Als de een de ander een vraag stelt of hij een knijpkat bij zich heeft, duurt het drie pagina’s voor we het antwoord lezen.
Misschien is de doelgroep erg breed, heeft Sophie Zijlstra ook jongeren in haar hoofd gehad, als lezers. Maar dan hadden andere scènes wel weer wat minder uitgebreid verteld mogen worden, dat verhaaltje over Lotte en de voorzitter bijvoorbeeld. Als ik het daar toch over heb: wat doet dat verhaal in een vertelsel over Margot Frank? Wat hebben al die andere personages te maken met de hoofdfiguur over wie we dachten te gaan lezen? En zou een meisje als zij, vijftien jaar oud, overal beschreven als een bescheiden en bedeesd meisje, een vergadering toe spreken ten overstaan van volwassenen die ze niet of nauwelijks kent?

Met een andere titel waren de verwachtingen van de lezer anders geweest. Ik vind – maar misschien ben ik een uitzondering – dat je niet je fantasie de vrije hand kan geven om een verzonnen verhaaltje te schrijven over een openbaar beroemde persoon als Margot Frank.
Maar, als dat eerste deel eenmaal gelezen is, komt er een nawoord en een biografie, en daar vind ik dan eindelijk de informatie die ik eerder dacht te zullen vinden: min of meer legt ze uit waarom het eerste deel in fictieve stijl geschreven is, maar ze overtuigt me niet. Toch: hier lezen we wie Margot was, en waarom ze de interesse wekte van de schrijfster.
Het boek voldoet voor de helft.

ISBN 9789021442655 | Paperback | 243 pagina's | Querido | oktober 2012

© Marjo, 9 november 2012

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Mevrouw Couperus

Maandag 2 juli 1900 vroeg in de ochtend.
Na een doorwaakte nacht, wachtend op haar man, wil Elisabeth Baud-Couperus uit haar stoel opstaan als hij eindelijk thuiskomt. Dan blijkt dat ze niet meer kan lopen...
Hiermee begint het schitterende verhaal over mevrouw Couperus, een zeer intelligente vrouw. Zoals gebruikelijk in die tijd wordt haar verlamming, na allerlei onderzoeken, gezien als een 'hysterische aandoening'. Uiteindelijk besluit ze naar dokter Bende te gaan, een arts die vrij nieuwe methodes toepast om mensen te genezen, te weten... hypnose en suggestie.
De hoofdstukken geven afwisselend de notities weer van hetgeen dokter Bende te horen krijgt als Elisabeth onder hypnose is en de gedachten van Elisabeth zelf als zij thuis is...

"Dit is het laatste station: hypnose. Er zijn nieuwe inzichten die stellen dat fysieke kwalen veroorzaakt kunnen worden door de ziel. We hebben een lichaam en een ziel. Het ene is even belangrijk als het andere. Een mens is een optelsom van beide en niet slechts een verlengstuk van het lichaam. De ziel is aan de beurt om mee te experimenteren, nu het lichaam zijn grootste geheimen heeft blootgegeven. Artsen verdringen zich om het landschap van de ziel in kaart te brengen. Hysterische vrouwen mogen zich in de buitengewone belangstelling van artsen verheugen. Hun landschap moet zo grillig, ongenaakbaar en angstaanjagend zijn dat men het graag ontdekt."

Middels deze afwisseling in perspectief ontvouwt zich langzamerhand het verhaal vanaf de gezamenlijke jeugd met Couperus tot en met hun huwelijk.
Elisabeth is zijn 'secretaresse', zij schrijft zijn manuscripten in het net, onderhoudt de contacten en is de drijvende kracht achter Couperus. Door haar verlamming kan zij niet meer voor hem werken. In de in het boek gepubliceerde brieven aan zijn uitgever maakt Couperus duidelijk dat zijn vrouw 'niet wel' is. Elisabeth zelf is erg met haar innerlijke strijd bezig, ze heeft repeterende dromen over een stenen trap van drie treden, maar komt er niet achter wat die droom betekent.
Onder hypnose blijft Elisabeth zichzelf herhalen en dokter Bende besluit tot een andere aanpak, hij neemt haar mee naar het sombere huis in Baarn waar zij met haar grootouders woonde, daar vertelt zij over haar jeugd in Batavia. Zij en Couperus speelden vaak samen, ze vertelt over de starre opvoeding in het grauwe, donkere Nederland, wat het verschil is in het ervaren van en het leven in de twee landen.
Langzamerhand krijgt ze vertrouwen in de arts en op een dag vraagt ze hem waarom hij niet naar haar man vraagt.

Dokter, als u mij zou vragen: Vertel eens iets over je man, over je huwelijk, over je leven samen, dan zou ik het volgende zeggen: Er is niets wat ons bindt dan het goud van de trouwringen die wij dragen, dan de inkt van de huwelijksakte die wij ondertekend hebben, dan de maaltijd die wij gebruiken.[...]
"Hij had mij nodig dacht ik. We besloten te trouwen. Ik voelde, dacht te voelen, dat zijn emoties net zo sterk waren als de mijne.[...] We waren anders dan andere verloofde mensen[...] Maar anders waren wij beter, dacht ik, vond ik. [...] Het was een luchtkasteel, dokter."

Couperus kan haar de liefde niet geven die zij verlangt.
"Het is deze vrouw, dokter, die op een dag niet meer kan lopen...[...] Er is geen liefde of passie in háár leven, want zij heeft alles geofferd voor de illusie die ontstaan is toen zij jong was, kwetsbaar... [...]

De gesprekken leiden tot een climax die ontluisterend en bevrijdend is, eindelijk is haar droom over de trap verklaard.

Wat het verhaal zo bijzonder maakt is dat de gesprekken zo ongelofelijk boeiend zijn. Tevens leveren ze een tijdsbeeld op wat betreft de psychiatrie. Freud was net 'ontdekt', zijn methodes (o.a. Traumdeutung) werden voorzichtig toegepast. Het onderbewuste werd belangrijk. De schrijfster heeft heel knap het begin van de psychoanalyse en het leven van Elisabeth Couperus door elkaar weten te vlechten. Het resultaat is een adembenemend en indrukwekkend verhaal waarbij je niets anders dan respect kan voelen voor mevrouw Couperus én de schrijfster die zeer gedegen onderzoek heeft gedaan naar het leven van Elisabeth Baud-Couperus.
Een schitterend debuut, onbegrijpelijk dat dit boek niet de shortlist voor de debutantenprijs heeft gehaald.

ISBN 9789025422899, paperback, 186 pagina's, uitgeverij Contact september 2007

© Dettie, januari 2008

Reageren? Klik hier!

Mevrouw Couperus

Wederom een boek over de vrouw van een beroemd schrijver, maar al is dat thema dan niet origineel, als de uitwerking goed is kom je een heel eind. Ik vind dat Sophie Zijlstra er een goed boek van gemaakt heeft. Ze heeft een korte periode uit het leven van mevrouw Couperus genomen, die je kunt volgen in de vorm van de ik-figuur, mevrouw Couperus zelf dus. Dit is in de tegenwoordige tijd geschreven. Daaromheen wordt een grotere periode omschreven door middel van flashbacks en een epiloog. Die grotere periode omvat de tijd waarin de heer en mevrouw C. elkaar kenden tot zijn dood(1875-1922). De kern echter is de zomer van 1900, waarin mevrouw ziek was. Zij kon om onverklaarbare redenen niet lopen en kwam onder behandeling bij de psychiater Bende. Tot zover de feiten, die controleerbaar zijn in andere boeken.

Wat betreft die zomer zijn er de brieven van Louis Couperus die ook in het boek opgenomen zijn. De man mag ook in een hoofdstuk zijn woord doen, over zijn eigen dromen en de problemen die hij vanwege die onmogelijk te realiseren dromen heeft. Maar het is vooral mevrouw Couperus die het moeilijk heeft met hun tragische huwelijk. Ze weet in haar onderbewustzijn wel waarom hun huwelijk niet is zoals andere, maar ze heeft dat feit verdrongen. Ze wil zo graag zijn liefde, en ze kan niet erkennen dat dat onmogelijk is.
Als ze op een avond weer eens op haar man heeft zitten wachten en hij tenslotte diep in de nacht thuiskomt, lijkt hij niet eens op te merken dat ze bezorgd is geweest. Door haar gewoon maar goedenacht te wensen vernedert hij haar als het ware, en zij reageert door zich letterlijk neder te laten vallen. Een periode van hulpeloosheid volgt. Terwijl ze onder behandeling van een psychiater komt, dringen zich beelden aan haar op: drie treden... wat beteken ze? Waar bevinden ze zich?

Via een afwisseling in vertelperspectief, de brieven, de verslagen van de dokter, en zelfs een verhaal dat mevrouw Couperus verzonnen heeft, komt de lezer er pas langzaam achter wat er precies aan de hand is. Die manier van schrijven levert spanning op, dat leest lekker weg. De keuze van de tegenwoordige tijd is een goede keuze vind ik, het maakt het directer. Je staat dichterbij de ik-figuur.
Je moet je wel constant voor ogen houden in welke tijd het boek speelt, want in onze ogen is ze nogal naïef. En er kan blijkbaar ook niet gepraat worden. Is ze bang van haar man? Als ze aan tafel zitten met de uitgever en diens vrouw vertelt ze over haar weigering mee naar het strand te gaan. Ze noemt dan haar man 'die schrijver', en zelfs 'de man van die vrouw' . Als ik de brieven lees van meneer Couperus, dan begrijp ik dat helemaal. Geen makkelijk persoon! Ondanks de problemen waar ook hij me te kampen had.
De scène, erg filmisch, waarin ze zich alleen aan het strand bevindt vind ik prachtig..je ziet al die figuren zo aan je eigen oog voorbij trekken. Heel mooi!
Je krijgt medelijden met deze vrouw die het slachtoffer van haar tijd was. Wat me wel verbaasd heeft is dat de dokter, een psychiater die toch de nodige studie en ervaringen moet hebben, zegt niets te weten over 'het probleem'! Nou ja...

ISBN 9789025422899, paperback, 186 pagina's, uitgeverij Contact september 2007

© Marjo, maart 2008

Reageren? Klik hier!

Potifars vrouw
Sophie Zijlstra

Sophie Zijlstra debuteerde drie jaar geleden met 'Mevrouw Couperus'. In die biografische roman bedacht ze hoe het leven van de vrouw van schrijver Louis Couperus eruit had kunnen zien. Het boek kreeg veel mooie recensies. 'Potifars vrouw' is de langverwachte opvolger. Helaas is deze roman minder sterk dan de vorige.

In 'Potifars vrouw' draait het om Mendel Waterman. Hij zit in de trein in het noorden van het land die in 1977 wordt gekaapt door Molukse vrijheidsstrijders. Ook deze roman is dus gebaseerd op ware gebeurtenissen. In 1977 werd een trein wekenlang gekaapt door Molukkers en dit leverde veel media-aandacht op. Eigenlijk is de kaping in dit boek maar bijzaak. Het draait vooral om het levensverhaal van de hoofdpersoon.
Mendel heeft een zwaar leven achter de rug dat hij in de trein aan zich voorbij ziet trekken. Hij is van joodse komaf en werkt als restaurateur van schilderijen. De schilderkunst loopt als een rode draad door het boek. De titel verwijst ook naar een schilderij. In de jaren dertig loopt het mis. De jodenhaat laait op en in 1940 valt Duitsland Nederland binnen. Mendel is zijn leven niet meer zeker. De ellende van de concentratiekampen verwoest zijn leven. Aan het einde van de roman gaan we weer terug naar de gekaapte trein. De kaping heeft voor Mendel een wrang einde.

Het verhaal dat Sophie Zijlstra beschrijft is behoorlijk dramatisch. Er zouden heel wat tranen moeten vloeien. Toch is dat gek genoeg niet zo. Dat komt vooral doordat de gebeurtenissen snel worden afgeraffeld en het een opsomming van data is. Het boek staat boordevol data en het is geschreven in een 'verslagachtige' stijl. Mendel gaat van de ene gebeurtenis na de andere en dat is het wel zo'n beetje. Daarbij is het verhaal wel erg voorspelbaar. Als je ook maar iets van de Tweede Wereldoorlog weet zie je het allemaal wel aankomen. De personages komen nooit echt tot leven zoals bij 'Mevrouw Couperus' wel het geval was. Sophie Zijlstra beschrijft een bijzonder verhaal. Maar het blijft weinig meer dan een beschrijving en roept bij deze lezer in elk geval niets op.

ISBN 9789021437842 192 pagina's | Em. Querido's Uitgeverij | juli 2010

© Mirjam Bolt, 15 juli 2010

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER