Alison Pick

Vreemdelingen met dezelfde droom
Alison Pick

Na de Eerste Wereldoorlog werd het Ottomaanse Rijk gesplitst bij de Vrede van Sèvres. Groot-Brittannië kreeg het mandaat – een soort voogdij - over het land waar Joden zich konden vestigen: Palestina, oftewel in het Hebreeuws 'Erets Jisraeel'.
Vanaf 1919 trokken vele zionisten vanuit allerlei landen daarheen, en stichtten er kibboetsen. Natuurlijk protesteerden de Palestijnen, maar zij moesten plaats maken. Toen vonden de eerste schermutselingen plaats, maar daar gaat dit boek niet over. Wel noemt Alison Pick de kibboets Kinneret, de op één na oudste. De kibboets werd gesticht in 1913 door Oost-Europese immigranten op de grond van een in 1908 door de World Zionist Organization gestichte landbouwnederzetting.

De zionisten over wie Alison Pick gaat vertellen worden geleid door David, die met zijn vrouw Hannah om redenen die pas later uitgelegd worden, vertrokken is uit Kinneret.
Hij begint met een kleine groep, maar al snel komen er anderen bij, mensen die eenzelfde droom hebben, idealisten, die er van uit gaan dat algemeen bezit boven persoonlijk bezit gaat. Vrouwen en mannen zijn gelijk, zij zullen samen het land bewerken en hun tijdelijke tenten vervangen door een gedegen kibboets (=leefgemeenschap). Kinderen worden gezamenlijk opgevoed en er is een keukenploeg die voor de gezamenlijke maaltijd zorgt.

Een van de vrouwen is Ida, die behalve nog erg jong, in haar idealisme vaak naïef is. Ze is nog maar net met de groep aangekomen of haar oog valt op de man op wie zij verliefd zal worden: Levi. Zo mogelijk is Levi nog idealistischer, en als Ida probeert de twee kandelaars die ze van thuis heeft meegenomen, achter te houden in plaats van ze als gemeenschappelijk bezit aan David te schenken, beseft ze dat de jongeman daar zeer ontstemd over zal zijn. Het lijkt inderdaad hun prille liefde aan te tasten.

Door Ida’s ogen zien we hoe de groep zich ontwikkelt, hoe ze zich staande proberen te houden in een verzengende hitte die een grote droogte veroorzaakt. Hoe ziektes als malaria hen kwellen en er geen medische kennis is, laat staan dat er voorzieningen zijn. We stellen met haar vast dat mensen niet geschapen zijn voor het communisme. Een droom hebben is één, die realiteit laten worden is toch echt iets anders. Ida is zelf ook niet helemaal zuiver op de graat. Eerst is er al de kwestie van de kandelaars, dan sluit ze vriendschap met een moslimvrouw, hetgeen David niet goed zou keuren.

‘Het verbijsterde haar, om de tastbare plek te zien waar hun tenten in het begin waren opgetrokken, waar ze die eerste dag waren aangekomen, de bocht in de rivier waar ze hun toevlucht hadden gezocht tegen de hitte waaraan ze nooit gewend zouden raken. Het leek wel of ze, als ze maar goed genoeg keek, de contouren kon ontwaren van haar vroegere ik, zittend op de oever met haar voeten in het water en Levi’s arm rond haar schouder. Die ik lag maar een klein stukje achter haar in de tijd. Ze had een deur willen hebben waar ze doorheen terug had kunnen stappen.’

En dan gaat het verhaal over in het relaas van David, de leider. Maar het verhaal gaat terug!
Het is hetzelfde tijdsbestek dat we door de ogen van Ida al gezien hebben, en het komt nu opnieuw voorbij. Natuurlijk is de blik van de man anders, ook omdat hij meer ervaring heeft, en over leiderskwaliteiten beschikt. Vragen die bij het verhaal van Ida in het hoofd van de lezer kwamen worden soms beantwoord, andere komen er voor in de plaats.
Voor David zelf is het geen pluspunt dat hij nu het uitgangsperspectief is, Heel erg sympathiek was hij al niet, nu beginnen we hem te doorgronden: hij is niet de leider die hij wil zijn, hij valt teveel op vrouwen – en denkt daar mee weg te kunnen komen ‘alles is van iedereen toch?’
Verkeerde beslissingen liggen aan de basis van zijn vertrek uit Kinneret, en ook nu lijkt hij de foute beslissingen te nemen.

Voor we er achter komen hoe dat afloopt verandert het vertelperspectief opnieuw en gaan we wederom terug in de tijd. Dit keer wordt hetzelfde tijdsbestek gezin door de ogen van Hannah, vrouw van David. De kijk van een vrouw is heel anders dan die van een man, en omdat Hannah al minder idealistisch is dan Ida, is haar blik een stuk helderder en verhelderend voor de lezer.

Zionisten hebben eenzelfde droom, maar de titel slaat natuurlijk ook op het driedubbele gezichtspunt. Dat die verhalen ondanks dat ze over dezelfde feiten gaan, toch boeiend blijven is de kracht van deze roman. Toch vond Alison Pick het nog niet genoeg: er is ook nog een ik-figuur. Iemand die in de proloog vertelt dat ze dood is, en dat iedereen denkt dat ze zelfmoord heeft gepleegd. Als een soort regisseur hangt ze boven de verhalen. Ze maakt er deel van uit, doordat ze een bijfiguur is in alle drie de verhalen, maar daarnaast grijpt ze in als ze dat nodig vindt, geeft aanvullingen of maakt het juist onduidelijker. Deze figuur zorgt voor een extra spanningslijn.

De kern wordt gevormd door het historische verhaal van de zionisten, over hoe dromen uit elkaar spatten, omdat zij ook maar mensen zijn. En omdat ze één grote fout maken: het negeren van het feit dat er al bewoners zijn in het gebied waar zij zich gaan vestigen!
Het gaat over menselijk falen, maar ook over kleine successen. Over liefde en hoop, over de rol van het geloof, en de niet te onderschatten rol van de vrouw.

Alison Pick (Toronto, 1975) is dichter en auteur. Ze is meest bekend om haar roman Donderdagskind, waarmee ze in 2011 genomineerd werd voor de prestigieuze Man Booker Prize.

ISBN 9789492086648 | Paperback | 384 pagina's | Orlando |maart 2018
Vertaald uit het Engels door Miebeth van Horn

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Donderdagskind
Alison Pick

Donderdagskind is een niet alledaags boek over de Tweede Wereldoorlog. Alison Pick beschrijft op een hele heldere en onopgesmukte wijze wat de gevolgen zijn van de rassenhaat van de nazi's en hoe sluipenderwijs de wurggreep op het dagelijkse leven van de Joden steeds knellender wordt. De gevolgen zijn voor iedereen die de geschiedenis kent, duidelijk. Het onderwerp van dit boek is echter minder bekend: de Kindertransporten die in 1939 zijn opgezet om Joodse kinderen uit door oorlog bedreigde gebieden over te brengen naar Engeland.

Het is 1939. Marta is het kindermeisje van de 6-jarige Pepik, zoon van Pavel en Anneliese Bauer. De Bauers zijn rijke Joden in Sudetenland in het voororlogse Tsjecho-Slowakije. Wanneer de Engelse minister-president Chamberlain handjeklap doet met Hitler en Sudetenland aan Duitsland 'geeft' begint voor de familie Bauer een trieste weg waarvan ze niet beseffen waar die zal eindigen. Lang blijft Pavel geloven dat zijn gezin geen gevaar loopt. Ze zijn immers geen praktizerende Joden?

Het boek wordt grotendeels verteld door de ogen van Marta. Zij houdt met haar hele hart van Pepik en zij probeert dan ook zijn leventje zo normaal mogelijk te laten verlopen. Haar houding tegenover Pavel en Anneliese is niet gemakkelijk te duiden. Aan de ene kant is zij vol goede zorg voor hen en wenst ze hen geen kwaad toe; aan de andere kant wordt door haar onbezonnenheid de vlucht van het gezin naar het vrije westen geblokkeerd. Is zij net zo naïef als Pavel? De enige die goed door schijnt te hebben wat er aan de hand is, is Anneliese – en zij probeert op haar eigen wijze haar gezin te beschermen.
In een ultieme poging in ieder geval zijn zoon te beschermen, besluit Pavel Pepik mee te sturen met de Kindertransporten: treinen vol Joodse kinderen werden het land uit gebracht en opgenomen in gastgezinnen in Engeland. Hartverscheurende taferelen en uit elkaar gerukte gezinnen zijn het gevolg.

Het boek is in een aantal delen opgebouwd. Elk deel begint met een uit archieven afkomstige brief van hoofdpersonen uit het boek en een monoloog in het heden waar een onbekende persoon zich direct tot de lezer richt. En vervolgens volgen we de Bauers en Marta op hun weg door de gruwelijke geschiedenis tijdens de begintijd van de oorlog.
Ik vind het een prachtig boek, aangrijpend en emotioneel. Dat betekende voor mij dat ik het boek soms even weg moest leggen omdat wij nu weten wat de Bauers niet wisten.
De inspiratie voor het boek kreeg Alison Pick door haar eigen familiegeschiedenis: haar grootouders waren van Joodse afkomst en ontsnapten in 1939 uit het door de nazi's bezette Tsjecho-Slowakije. Op de site van Orlando Uitgevers staat een uitgebreid interview met de schrijfster.

Over de Kindertransporten is in 2000 een documentaire gemaakt: Into the Arms of Strangers: stories of the Kindertranport. Er is ook een website van The Kindertransport Association: www.kindertransport.org.

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Donderdagskind
Alison Pick

Grote lijnen van de geschiedenis zijn meestal wel bekend, maar het zijn juist die kleine, minder bekende dingetjes die interessant zijn om over te schrijven maar vooral om over te lezen.
In ‘Donderdagskind’ gaat het over de kindertransporten, die rond 1939 georganiseerd werden met het doel joodse kinderen uit Tsjecho-Slowakije, Duitsland en Oostenrijk naar Engeland te brengen, en in gastgezinnen onder te brengen. Je kunt je de drama’s voorstellen. Eerst het afscheid in de thuislanden, kinderen die niet wisten wat er gebeurde en ineens uit de armen van hun moeder gerukt werden, waarbij er verhalen bekend zijn van gevallen waar dat letterlijk zo was.
En dan de aankomst in een onbekend land, waar niemand hen verstond. Ze hadden geluk als ze in een warm gezin terecht kwamen, maar hoe vaak hadden de gastgezinnen niet andere motieven voor die opvang? En dan hebben we het nog niet over het grootste trauma, als na de oorlog blijkt dat hun familie geheel, of gedeeltelijk omgebracht was door de Duitsers. Ze waren alles kwijt.

In dit verhaal is de hoofdpersoon het kindermeisje van de joodse familie, Marta. Zij vertelt over haar leven bij de familie Bauer, een echtpaar dat niet leeft volgens de joodse gebruiken. Ze komen er al snel achter dat ze daarom nog niet veilig zijn. Pavel verliest zijn fabriek, Anneliese wendt zich tot een pastoor om haar zoon Pepik te dopen. Met een doopbewijs zal hij toch wel veilig zijn?
Vanuit Sudetenland waar ze wonen wijken ze uit naar Praag. Ze doen nog een poging gezamenlijk weg te komen maar dat mislukt en tenslotte gaat alleen Pepik mee op transport. Het kind staat model voor al die kinderen die in Engeland terecht kwamen.
Het verhaal vertelt over de familie, hun wanhoop, hun tweestrijd, waar ze maar moeilijk mee overweg kunnen. Hun hele leven is overhoop gehaald. En daartussen beweegt Marta zich, een Tsjechisch meisje, dat een relatie heeft met een Duitser, hetgeen ook weer de nodige problemen met zich mee brengt.
Er is een ik-persoon, van wie we pas laat ontdekken wie het is. Er zijn (fictieve) brieven, gevonden in de oude archieven. Het gaat over loyaliteit, over verraad, over wanhoop en toch ook liefde.

Alison Pick heeft geput uit de verhalen van haar familie en die van enkele ‘transportkinderen’. Het is geen (auto-) biografisch verhaal, maar het zou het zo kunnen zijn. Het is en blijft een tragische geschiedenis.
De ‘transportkinderen’ komen nog steeds bij elkaar in Liverpool, om hun ervaringen te delen. Daar staat ook een standbeeld dat je kunt bekijken via deze link http://www.ajr.org.uk/kindertransport

ISBN 9789044962567| hardcover | 302 pagina's | Orlando | april 2011
Zoals Orlando dat vaak doet heeft ook dit boek een bijlage met een interview, leesclubvragen en nog meer.

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Boekenarchief P-Q

Alison Pick