Paulus Hochgatterer

De dag dat mijn grootvader een held was
Paulus Hochgatterer

"Ze zeggen dat ik Nelli heet. [...]
Ze zeggen dat ik 13 ben. [...]
Een paar dingen weet ik zeker: ik ben nu 146 dagen hier. Ik heb een plan. Soms lieg ik."

Nelli zat twee dagen na het bombardement van 17 oktober 1944 boven de Nibelungenfabriek opeens op de wagen die Katharina gebruikt had om voederbieten te halen. Zwijgend en onder de modder. "In een donkerblauwe monteursjas, veel te dun voor de kou, met trillende handen en blauwe lippen."
Katharina neemt het meisje mee naar het huis van haar ouders, Jakob en Barbara Leithner.

Nadat Nelli dagenlang gezwegen had, noemde ze een naam van een buurvrouw. Het blijkt dat ze de enige overlevende is van het gezin Deinhardt uit Herzograd, Sankt Valentin. Vader, moeder en twee zoons zijn omgekomen bij het bombardement. Nelli kan zich van de gebeurtenis niets meer herinneren. "Ik geloof dat alles uit mijn hoofd weggebombadeerd is," zegt ze daarover. Nelli wordt als voorlopig opgenomen in het gezin als pleegkind, de kosten voor haar worden door de overheid betaald. Het gezin bestaat uit vijf dochters Grete, Katharina, Antonia, Roswitha en Annemarie en één zoon Leo. Antonia is de felste van het stel. Roswitha is teerhartig en de achtjarige Annemarie is de favoriet van Nelli door wie het verhaal in ik-vorm verteld wordt.

Nelli houdt dingen bij in een bruin schrift dat ze gekregen heeft van Laurenz, de inwonende broer van boer Jakob. Alles wat daar in staat is waar volgens haar, ook de dingen die ze helemaal niet kan weten... De inhoud van het schrift blijft onbekend op enkele uitzonderingen na. Nelli is een wijs kind dat scherp observeert. Haar indringende verhaal begint op de 14e maart 1945 en eindigt vijftien dagen later op de eerste dag van de maand april.

Aanvankelijk lijkt het leven op de boerderij redelijk gemoedelijk te verlopen. Nelli doet verslag van de dagen en schroomt niet haar levendige fantasie erbij te gebruiken. Er wordt wat gekibbeld, vooral Antonia neemt geen blad voor haar mond, en de boerin vertelt verhalen. - Nelli is vooral gek op verhalen over martelaren, de gruwelijkheden die daarin plaatsvinden, storen haar niet.- De oorlog is op de achtergrond aanwezig. Toch sluipt deze langzamerhand dichterbij, in de vorm van een corrupte Duitse luitenant, en de komst van Michail Levjochin, de Russische dwangarbeider, die niets anders bij zich heeft dan een opgerold schilderijdoek. Hij spreekt goed Duits. Ook hij wordt in het gezin opgenomen. Hij is een suprematist volgens eigen zeggen.

Nelli en Michail voelen elkaar onbewust heel goed aan en er ontstaat een onuitgesproken band tussen de twee. Beiden zijn ontheemd, beiden hebben de verschrikkingen gezien, beiden zwijgen daarover en het is goed zo. Nelli weet, zo jong als ze is, ook feilloos wanneer ze de waarheid moet spreken en wanneer ze moet liegen. Laurenz voelt ook het bijzondere van het meisje en neemt haar in vertrouwen over zaken die belangrijk zijn om te weten, zij kan het wel aan volgens Laurenz, ze is hard genoeg.

Maar het leven van het boerengezin en de twee 'buitenstaanders' wordt door de Wehrmacht op losse schroeven gezet. Een Duitse luitenant en twee korporaals melden zich bij de boerderij en maken die zich eigen op hun eigen dominante, indringende, ontwrichtende manier... Tot die dag dat grootvader een held was...

Wij volgen alle gebeurtenissen die volgen door de ogen van Nelli en juist omdat ze door zo'n jong maar wijs meisje verteld worden, heeft het verhaal grote impact. Veel wordt niet gezegd, omdat zij als kind niet weet wat de dingen die ze hoort en ziet inhouden, maar je weet wel wat er aan de hand is.
In apart hoofdstukken, tussen de verhalen van Nelli door, maken we uitstapjes naar voorvallen in levens van omstanders die niets te maken lijken te hebben met het boerengezin, maar uiteindelijk blijkt dat alles toch onlosmakelijk met elkaar verbonden is. Deze hoofdstukken hebben ook bijzondere titels.
De inhoud daarvan laat ons vaak aanvankelijk raden naar de gebeurtenissen door te veronderstellen wat er gebeurd zou kùnnen zijn, om vervolgens het werkelijke verhaal te vertellen, wat steeds een verrassend effect geeft.
Kortom, een prachtig verzorgd, klein boekje met grootse inhoud!

Paulus Hochgatterer (1961) is een Oostenrijkse arts, psychiater en schrijver.

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Boekenarchief H

Paulus Hochgatterer