Kongokorset
Herlinde Leyssens

Toen Herlinde Leyssens een huis kocht in Bassily (Zullik geheten in het Vlaams), een dorp ten zuiden van Gent, had ze geen idee dat de eerste bewoner van dat huis het hoofdpersonage zou worden in haar eerste roman. Ze ontdekte niet alleen dat Gabrielle Deman een bijzondere vrouw was, maar  ook dat haar brieven, dagboeken en foto’s lagen te wachten in het Afrikamuseum in Tervuren.

Gabrielle Deman koesterde al vroeg een droom die eigenlijk volgens de zeden en normen van die tijd nooit bewaarheid had kunnen worden. Maar dan rekende die wereld toch buiten de doortastendheid en vindingrijkheid van Gabrielle.
Zij heeft het voordeel de dochter te zijn van een vooruitstrevende persoon. Edmond Deman is uitgever van vooral kunstboeken en laat zijn dochter kennismaken met kunstenaars als Léon Spilliaert, Théo van Rysselberghe en Maurice Maeterlinck, Ook mag ze naar school, waar ze leert lezen met als gevolg dat ze groot bewonderaar wordt van de boeken van Jules Verne, boeken die haar leren dromen. Gabrielle wil wetenschapper worden. Maar de ervaringen in de voor 100% mannelijke studentenwereld zijn negatief. Ze stopt er mee, zoekt en vindt andere wegen om te leren. In de tussentijd helpt ze haar vader in de boekhandel, annex bibliotheek die haar vader uitbaat. En daar stapt de oplossing voor haar problemen binnen.

‘Mijn naam is Sillye. Albert Sillye, kapitein-commandant. Reeds zeven jaar in dienst van koning Leopold II in Kongo-Vrijstaat.’

Haar ticket naar Kongo, dat was deze man! Ze verloven zich voordat Albert voor de derde keer naar Afrika afreist. In zijn afwezigheid traint Gabrielle zichzelf: wandelen met gewicht op haar rug, fietsen en zwemmen. Ze verslindt alles wat ze over Kongo te pakken krijgt waaronder ook de brieven van haar verloofde, en ze grijpt met twee handen de kans om te leren fotograferen aan, ze gaat daarvoor zelfs een jaar naar Engeland. Ook leert ze dieren opzetten en insecten prepareren.
Albert keert terug, definitief denkt hij, maar dat is buiten zijn vrouw gerekend. Op 2 juni 1904 vertrekken ze samen voor een laatste reis.

Albert Sillye blijkt ook een verhaal apart. Waarom is hij met Gabrielle getrouwd? Hun huwelijk blijft ongeconsumeerd, tot haar verbazing. Maar ze maakt zich er niet druk om, het zal wel komen, denkt ze, en in de tussentijd storten ze zich allebei op hun bezigheden. Dacht Albert aanvankelijk nog dat hij haar achter kon laten, na een eerste keer vergezelde ze hem op al zijn reizen, over eenpersoonspaden in de jungle, over een wildstromende rivier. Ze komen allerlei pluimage tegen. Betrouwbare en onbetrouwbare mensen en die laatsten zijn niet per definitie zwart van huid, zoals de meeste blanken in die tijd denken.

Zij is de eerste vrouw die Kongo doorkruist waarbij uit haar schrijfsels duidelijk blijkt dat ze de houding van de blanken niet kan waarderen. De superioriteit die deze kolonisten voelen ten opzichte van de lokale bevolking staat haar tegen. Natuurlijk moet ze meegaan in de gewoonten van die tijd, maar zij behandelt haar personeel met vriendelijkheid. Zij zijn meer haar vrienden dan die domme blanke vrouwen. In 1905 schafte koning Leopold de slavernij af, en als zijn werknemer werd ook Albert geacht hierop toe te zien.

Leyssens beschrijft met de dagboeken van Gabrielle in de hand over de ondergeschikte positie van de vrouw, over de tegenstelling tussen blank en zwart, over de superioriteit en laatdunkendheid waarmee de bezetter de Kongolezen behandelde.

‘De gebeurtenissen van mijn leven waren als de circusacts van de kevers en andere kruipers boven onze hoofden. Trapezesprongen waren alleen onaangenaam wanneer ze verkeerd afliepen en met een plof in Alberts soepkom eindigden, of in mijn bord. Waarom emotioneel worden van zo’n ongemak; gewoon eruit vissen, op de grond gooien, vermorzelen en verder eten. In Kongo is zwakte niet geoorloofd. Men kan tenslotte aan alles wennen.’

Tekst als deze of een zin als ‘Overal drupten de donkere bladeren van welbehagen’ als ze een tropische tuin beschrijft, geven ook aan dat Leyssens de kunst van het schrijven beheerst. Door het taalgebruik in het boek aan te passen laat ze de lezer proeven van de sfeer van die tijd.
Natuurlijk is het verhaal geromantiseerd, en kan niet alles historische verantwoord worden, maar het is een boeiend verhaal waarvan de kern in ieder geval op waarheid berust. Het leven in de Belgische kolonie was zoals beschreven en Gabrielle Deman was de eerste vrouw die door dat land reisde. Er is door de schrijfster duidelijk veel onderzoek gedaan naar het leven in die tijd, zowel in België als in de Kongo.

Herlinde Leyssens (1968. Anderlecht) is van oorsprong germanist. Zij besloot pas te gaan schrijven toen zij een huis kocht in het dorpje Bassily.
Enige kennis van het Frans is handig. Achterin een lijstje met verklaringen van vreemde woorden.

ISBN 9789460016530 | paperback | 415 pagina's | Uitgeverij Vrijdag | mei 2018

© Marjo, 5 mei 2019

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER