Alles wat beweegt
Susan Smit
Isadora Duncan (1877, San Francisco - 1927, Nice) was een Amerikaanse danseres.
Een danseres in die tijd was meestal bezig met klassiek ballet. Zo niet Isadora Duncan. Zij legde zich toe op iets heel anders, nieuw voor die tijd.
‘Niets is natuurlijk aan ballet en die onnatuurlijkheid is tot kunst verheven.
De dans moet het lichaam bevrijden in plaats van inperken. Ballet druist zelfgenoegzaam tegen de vorm en de beweging van de natuur in. Kijk maar eens goed: onder de tutu’s en de maillots dansen misvormde spieren. Kijk nog verder: onder de spieren zitten misvormde botten. Er danst een misvormd geraamte. Het ballet richt zichzelf te gronde door een misvorming van het prachtige vrouwenlichaam af te dwingen.’
Isadora danst anders, ze danst het leven: een vloeiende expressieve dans. Voor het eerst in de geschiedenis wordt er gedanst op blote voeten en in losse gewaden, geïnspireerd op de bewegingen van de natuur.
De een vindt het afschuwelijk, de ander is er lyrisch over.
Vanaf haar jeugd werd er veel gereisd. Na de dood van haar vader was er vaak armoede. Ze trokken van het ene land naar het andere, overal waar Isadora op kon treden reisde het gezin met haar mee. Vanaf het moment dat ze succes begon te krijgen, waren er ook perioden dat het hele gezin volop te eten had. Maar het ging niet altijd goed.
‘Die hobbels horen bij de aard van het leven.'
Maar er staat haar een enorme hobbel te wachten: ze is zwanger. Van haar grote liefde, eveneens een kunstenaar. Maar Ted is al wel getrouwd. Isadora vindt het geen probleem, als hij maar vaak genoeg komt. Zij heeft geen behoefte aan een huwelijk, ze is een vrije vrouw en dat wil ze blijven.
Het is 1906. De normen en waarden verwelkomen geen ongetrouwde zwangere vrouwen. Wie op de hoogte is van haar toestand spreekt er schande van. Dus zoekt ze naar een veilige en rustige plek.
Die vindt ze in Noordwijk aan Zee, een alleenstaand huisje in de duinen, waar een huishoudster inbegrepen is in de huur.
Maar als deze Cornelia ontdekt dat Isadora niet getrouwd is:
‘De schande! De dwaling die u hebt begaan! U had het me moeten vertellen.’'Ik wist niet dat het zo belangrijk voor u was,’ lieg ik.‘Deze tuchteloosheid…’ zegt ze, ‘en zo schaamteloos onder mijn ogen.’ Ze begint demonstratief de strik op haar rug los te maken en trekt haar schort over haar hoofd uit.
‘Ik zal bidden dat de genade zich over u uitstort en dat Christus zich over u zal ontfermen,’ zegt ze lijzig, ‘want dat zult u nodig hebben.’
En zo is dit boek behalve het verhaal over een beroemde danseres ook het verhaal van een vrijgevochten vrouw in het begin van de twintigste eeuw.Maar de zwangerschap, hoewel gewenst, gooit roet in het eten. Ze loopt tegen beperkingen aan die haar lichaam haar oplegt en die later ook de baby haar zal opleggen.
Susan Smit weet hoe ze haar lezer geboeid moet houden. ze wisselt heden en verleden af, en ook in haar manier van schrijven zit afwisseling: Kort maar krachtig of heerlijke lange zinnen, met zintuiglijke beschrijvingen en ook de dialogen zijn zeer geslaagd.
Een mooi geschreven biografische roman.
Susan Smit (1974) studeerde Culturele Studies, met als hoofdvak Nederlandse Taal- en Letterkunde, aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is columnist en publiceerde twaalf non-fictieboeken, zes romans, een verhalenbundel en een novelle.
ISBN 9789048868506 | Paperback | 272 pagina’s | Uitgeverij Lebowski | maart 2024
© Marjo, 23 april 2024
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
De heks van Limbricht
Susan Smit
‘Het hoogtepunt van de heksenjacht was tussen 1550 en 1650. Toen waren we al ontzettend ver met rechtspraak. Maar op het moment dat een vrouw werd aangeklaagd als heks, vervielen vrijwel al haar burgerrechten, omdat de Inquisitie direct beantwoordde aan de paus. Ze mocht geen getuigen opvoeren, ze mocht eenmaal worden gemarteld tot bekentenis, de rechter deed zelf ook de bewijsvoering. Mannen konden zich zo makkelijk ontdoen van krachtige, lastige vrouwen.’
Dit verhaal heeft zich afgespeeld in Limbricht, nabij Sittard.
In 1674 stond Entgen Luijten voor de inquisitie die haar wilde veroordelen voor hekserij. Een oneerlijk proces natuurlijk, zij was een vrouw. In die tijd hoorde je als vrouw lijdzaam te doen wat de mannen voorschreven, je mond te houden, en zeker niet laten blijken dat je het niet eens was met de gang van zaken zoals die door de mannen werd vastgesteld. Als je dan ook nog het een en ander wist van kruiden, en daarmee mensen die een kwaal hadden, kon helpen; als je aan het gedrag van dieren en planten kon aflezen wat het weer waarschijnlijk zou worden: Dan was je een heks. Een toverkol! Een duivelaanbidder!
Entgens vrije gedrag, haar eigenzinnigheid en het feit dat ze niet zweeg was een doorn in het oog van vele mannen. Een aantal van hen zal vast wel geweten hebben dat het flauwekul was, maar ze wilden die brutale vrouw kwijt. Dan ga je toch verkondigen dat het haar schuld was dat hun koe stierf; dat ze toverkunsten gebruikte om een meisje te genezen van een zonnesteek?
Die mannen wisten dat als zij veroordeeld werd, haar bezit in beslag genomen zou worden en verkocht. Eigenbelang was het, en woede omdat ze het niet uit konden staan dat een vrouw haar zegje deed. Lastig was dat, zo’n mens in de gemeenschap. Een feeks, een duivelaanbidder, een heks...
Vanaf haar vroege jeugd was Entgen niet het gezeglijke type. Ze deed haar eigen zin. Ze weigerde onderdanig te zijn zoals de geestelijken dat vanaf de kansel met hun donderpreken afriepen. De pastoor stond onder controle van de kasteelheer en ook de paus was een man. De vrouw was de oorzaak van alle kwaad. ‘Kijk maar naar Eva’. Ze protesteerde tegen de inhaligheid van de heer van wie de landerijen waren en die een veel te groot deel opeiste van de oogst, zonder ook maar een vinger uit te steken naar de armen.
Van haar oma leerde Entgen waar bepaalde kruiden goed voor waren. Met haar vader zwierf ze over de hei en leerde de natuur kennen.
Ze trouwde met Jacob Bovendeert, met wie ze een dochter kreeg, Grietchen.
Nicolaas van Breyll is de strenge veeleisende kasteelheer waar Limbricht onder valt. Een paar keer proberen de boeren – en als enige vrouw Entgen - hem weg te krijgen met de hulp van een andere kasteelheer. Dat mislukt maar vanaf dat moment is Entgen het doelwit van de hoge heren.
Het bijgelovige volk is snel opgestookt, en omkoperij zal ook een rol gespeeld hebben: ze zal ongeveer vijfenzeventig geweest zijn toen ze werd opgepakt, in de kerker gesmeten, waarna het (schijn)proces volgde.
Entgen moet een enorme sterke wilskrachtige vrouw geweest zijn. Maandenlang zat ze in die donkere, koude ruimte, met als enige gezelschap een muis, kreeg nauwelijks te eten, maar ze weigerde iets te bekennen waar ze zich niet schuldig aan voelde. Ze doorstond de marteling, en zweeg. Zonder bekentenis kon geen veroordeling volgen. Helaas werd ze desondanks om het leven gebracht. Het proces tegen Entgen Luijten wordt gezien als het laatste Nederlandse heksenproces.
Onvoorstelbaar! denkt de lezer bij dit verhaal. Tegelijk: is dat wel zo? Nee, op de brandstapel belanden vrouwen niet meer, maar ze worden nog steeds monddood gemaakt, niet gehoord, niet als gelijkwaardig behandeld. Die bewustwording hoopt Susan Smit te bereiken met haar boek. Ze vond de oude processtukken, deed verder onderzoek en maakte er een mooie historische roman van.
Voor Susan Smit is Entgen duidelijk een spreekbuis, met vaak opmerkingen en gedachten als deze:
'Zoals boven, zo beneden. Zoals binnen, zo buiten. Zoals het heelal, zo de ziel. De mens denkt zo gauw dat alles om hem draait, dat de sterren en de planeten hem speciaal iets te zeggen hebben. Dat vind ik nou godslasterlijk'
Na het geromantiseerde verhaal volgt een stuk geschiedenis met een verantwoording en een tijdsbalk. Voorin vind je een kaart van de streek en de stambomen - voor zover bekend - van de hoofdpersonen.
Een indrukwekkend boek over een indrukwekkende vrouw!
Susan Smit (1974) is schrijfster en columnist. Ze studeerde Culturele Studies, met als hoofdvak Nederlandse Taal- en Letterkunde, aan de Universiteit van Amsterdam. Ze publiceerde twaalf non-fictieboeken, zes romans, een verhalenbundel en een novelle.
ISBN 9789048859603 | Paperback | 256 pagina's | Uitgeverij Lebowski | mei 2021
© Marjo, 31 juli 2021
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
De eerste vrouw
Susan Smit
‘De macht om met je inleving en je verbeelding een wereld op te bouwen die niet bestaat en toch geldig is: dat is een verrukkelijk proces.’
De wereld van Lou Tellegen of Geraldine Farrar bestond echter wel! Al kennen de meeste lezers hen waarschijnlijk niet meer omdat het al even geleden is dat zij furore maakten op de bühne. Hun verhaal is boeiend:
Lou Tellegen (1883, Sint-Oedenrode) was acteur en later (niet erg succesvol) regisseur. In 1918 nam hij de Amerikaanse nationaliteit aan. Hij begon zijn carrière in het theater, maar werd bij het grote publiek vooral bekend door zijn rollen in de stomme film. In 1934 overleed hij.
Geraldine Farrar (1882, Melrose) was een Amerikaans sopraan en operazangeres. Ook zij speelde in stomme films. Zij overleed in 1967.
De eerste Vrouw vertelt het verhaal van hun liefdesrelatie, die kort, maar nogal heftig geweest moet zijn. Geraldine krijgt een ik-perspectief en vertelt haar verhaal als zij al in de vijftig is; Lou krijgt een hij-perspectief voor zijn deel van het verhaal.
Om een beetje te kunnen begrijpen wie deze mensen zijn begint Susan Smit bij het begin: Lou werd als buitenechtelijk kind geboren, en verlaat het ouderlijk huis al snel. Hij weet wat hij wil: toneel spelen! Hij probeert in Parijs zijn weg te vinden, maar hij is nogal een bon vivant: het geld dat hij verdient verdwijnt helaas al snel in de zakken van medegokkers.
Terugkijkend op zijn leven, stelt Smit in haar boek, was Tellegen vooral op zoek naar aandacht, het liefst van vrouwen. Niet alleen zij vielen voor zijn knappe uiterlijk: hij verdiende de kost als model, onder andere voor Rodin.
Een kort huwelijk met een Française geeft hem een dochter, met wie hij nauwelijks contact heeft.
Zijn carrière gaat met sprongen vooruit als hij opgemerkt wordt door Sarah Bernhardt. Zij haalt hem naar Londen en met haar gaat hij op tournee in Amerika.
Geraldine gaat naar Parijs en vervolgens naar Berlijn, waar ze zanglessen neemt bij de sopraan Lilli Lehmann. Ze wordt een vedette, ze zingt bijvoorbeeld met Caruso. Ze heeft een korte relatie met Arturo Toscanini, maar laat het publiek weten dat zij geen huwelijk wenst. Daardoor en doordat haar optredens vaak taboedoorbrekend zijn, wordt ze de lieveling van de eerste feministen. De Metropolitan Opera te New York is haar thuis, maar in de periode dat de Met gesloten is, speelt ze in Hollywood in stomme films.
Op het afscheidsfeestje voor haar eerste vertrek naar Hollywood staat hij voor haar: Lou Tellegen.
In het tweede deel van het boek weidt Susan Smit uit over hun liefdesverhouding, dat leidt tot een huwelijk in 1916. Twee sterren, met ieder een eigen carrière. Geraldines sterdom blijkt te veel voor Lou. Hij kan het niet aan dat hij de liefde moet delen met haar zingen. Haar discipline stoort hem.
Dat is het verhaal: over twee sterren die ieder hun eigen dromen hebben. Twee mensen die ieder een eigen verleden met zich mee dragen, die ieder ambities hebben die hun relatie nogal eens in de weg kunnen zitten.
Maar ook geeft het een tijdbeeld: Europa schrikt wakker van een wereldoorlog; vrouwen beginnen zich af te zetten tegen de machtspositie van de man. En er is de opkomst van een nieuw medium, dat grote ontwikkelingen doormaakt: de film.
Susan Smit weet hoe zijn haar lezer mee kan voeren door een wereld die nog onbekend is: een heftig liefdesverhaal doet zijn werk wel. En omdat zij zich terdege heeft verdiept in de geschiedenis van deze twee boeiende mensen en hun achtergrond, lezen we over een tijdperk waarin de ontwikkelingen in gang gezet werden, waarvan we nu de vruchten plukken.
Susan Smit (1974) is schrijfster en columnist. Ze heeft inmiddels veertien succesvolle boeken op haar naam staan. Van haar laatste roman Gisèle werden ruim 30.000 exemplaren verkocht.
ISBN 9789048832170 | paperback |288 pagina's | Uitgeverij Overamstel l oktober 2016
© Marjo, 5 oktober 2016
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
