Vertel het iemand
Rachida Lambaret

Een naamloze hoofdpersoon vertelt over zijn leven dat bizar lijkt, maar dat in feite een lot was dat vele Noord-Afrikanen – en niet alleen hen – trof. Zijn verhaal eindigt op de slagvelden van de Eerste Wereldoorlog, als deelnemer in een conflict waar hij niets van begrijpt en eigenlijk ook niets mee te maken heeft.

Hoe geraakt een jonge Berber, een Amazigh, verzeild in deze oorlog? Hij beschrijft het in het dagboek dat hij overhandigt aan de man die zijn vader is. Op dat moment zit de jongen in de gevangenis, wachtend op het oordeel van de krijgsraad.

‘Hij en ik (=de vader) leefden in twee verschillende werelden. En in onze beide werelden golden andere regels en andere overtuigingen. De waarheid deed er hier, op deze plek, niet toe. Mijn waarheid kon nooit de zijne worden, en zijn waarheid nooit de mijne.’

In het dagboek vinden we het verhaal van zijn jeugd, hoe hij opgroeit in een dorp met alleen zijn moeder, die hem vertelt dat zijn gestorven vader een Zayane was (een Berbervolk). Later ontdekt hij dat zijn moeder uit haar dorp is weggestuurd omdat ze zwanger was. Van een buitenstaander, een Europeaan. Er is nog een zus, naar wie hij op zoek gaat.

Het is het verhaal van een jongen die wil leren, die niet tevreden is met een eenvoudig dorpsleven, en dan ontdekt dat het leven hem niet brengt wat hij zo graag wil. Ja, hij wil wel naar Frankrijk, het land waar zijn vader vandaan komt, en waar nog zoveel te ontdekken valt. Maar hij wordt ingelijfd bij het leger, en wordt net als de overige Noord-Afrikanen als kanonnenvoer de linies ingestuurd. Zij spreken geen Frans, velen niet eens Arabisch. Ze kunnen niet lezen of schrijven, hebben geen idee wat ze daar in dat koude, natte land doen.

‘Waren ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’, die drie woorden die kolonel Djinn maar bleef herhalen, ook woorden die hun ware aard verborgen? Want als er iets was waar ik en de andere jongens zeker van waren, dan was het wel het feit dat we hier noch gelijk, noch vrij waren. En onze broederschap beperkte zich tot de mannen met wie we de huidskleur gemeen hadden.’

Onze hoofdpersoon kan als een van de weinigen wel schrijven en dat komt hem duur te staan. Want zijn observaties - onder andere over de racistische neerbuigende houding van de officieren - worden gelezen door diezelfde Franse officieren.

‘Vertel het iemand’ een titel die precies zegt wat er zou moeten gebeuren: dat het verteld wordt, hoe Europese landen hun koloniën betrokken in hun oorlog. Mannen werden geronseld, terwijl ze niet eens wisten wat ze gingen doen. Een eerlijke behandeling kregen ze evenmin.

Het grootste deel van het boek vertelt evenwel over het leven op het Marokkaanse platteland in het begin van de twintigste eeuw, waar geloof en bijgeloof een grote rol speelt, en de meeste mensen ongeletterd bleven.

‘Ondertussen leerde ik op mijn hoede te zijn voor mannen en vrouwen die heldhaftige verhalen vertellen over onze voorouders, over onze geschiedenis. He grootser de verhalen, hoe groter de schande en de duistere plekken die men angstvallig probeert te verbergen. Er is altijd wel iets wat verzwegen wordt.’

Lamrabet gebruikt veel Marokkaanse woorden, die soms wel, soms ook niet uit de context duidelijk worden. Er is geen woordenlijst.
Ook verwerkt ze heel subtiel in haar verhaal dat de verschillende culturen misschien wel erg verschillend zijn, maar toch ook veel gemeen hebben. Bijvoorbeeld op het gebied van godsdienst. De Bijbel en de Koran hebben best het een en ander gemeen.

Rachida Lamrabet (1970) komt oorspronkelijk uit het Noorden van Marokko. Zij was drie jaar oud toen ze in Borgerhout bij Antwerpen kwam wonen. In 2006 won ze de Kif Kif literatuurprijs "Kleur de kunst!" met het verhaal Mercedes 207. In 2007 debuteerde Lamrabet met Vrouwland, een verhaal over jonge mensen die dromen van een beter leven. Dat boek won in 2008 de Debuutprijs van Boek.be met medewerking van de Provincie Antwerpen. Ze won de BNG Nieuwe Literatuurprijs 2008 voor Een kind van God.

ISBN 9789463103107 | Paperback | 256 pagina's | Polis | augustus 2018

© Marjo, 28 november 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Vrouwland

Vrouwland is het romandebuut van Rachida Lamrabet en het is en opvallend sterk debuut. De wat eigenaardige titel verwijst naar Europa, vanwaar Marokkaanse meisjes op vakantie komen naar Marokko.

Younes, een afgestudeerde universitair zonder toekomstperspectief, wordt tijdens zo’n vakantie verliefd op Mariam, die uit België komt. Hij vraagt haar of ze met hem wil trouwen. Haar antwoord is ‘ja’ en dat ‘ja’ brengt de hele intrige op gang. Want het is geen gemeend ‘ja’. Eenmaal teruggekeerd in België is zij haar vakantieliefje snel vergeten, maar voor hem is het ernst. Na vijf jaar onbeantwoorde brieven reist hij haar achterna om haar zijn laatste brief, geschreven op de achterzijde van zijn waardeloze diploma, persoonlijk te overhandigen. Tijdens de overtocht verdrinkt hij, maar een metgezel brengt de brief waar hij zijn moet, bij Mariam, die intussen Mara heet, op verkiezingsaffiches prijkt, haar familie de rug heeft toegekeerd en leeft volgens het motto: breek met je gemeenschap, want die gemeenschap is de marginaliteit.

Ben ik uw leesplezier aan het vergallen door het verhaal alvast te vertellen? Geen vrees, we zijn nauwelijks vertrokken. Younes is dood, maar Mara zal via de aangespoelde brief een zowel reële als spirituele reis maken die haar zal confronteren met haar afkomst, haar weggegooide identiteit, haar kijk op haar gemeenschap, haar keuze voor een onbelemmerd individualisme. Een reis die haar hoogtepunt vindt op de schouder van Younes’ moeder, waar ze in snikken uitbarst. Niet dat die tranen iets oplossen. De schrijfster bezondigt zich niet aan goedkope verloren-dochter-sentimentaliteit. Mara’s reis is een keten van ervaringen, confrontaties en vreemde vaststellingen, maar die leiden niet tot conclusies. Deze roman is geen statement, maar een avontuur. Wat dat avontuur in het personage aanricht blijft in hoge mate suggestief en vatbaar voor interpretatie.
Bovendien zijn er intussen tal van andere verhalen en personages.

Rachida Lamrabet weet zich zonder moeite in te leven in de meest uiteenlopende karakters. Er is het verhaal van Abdelkader, Younes’ neef. Of van Marwan, de broer van Mara, een junkie die regelmatig in de gevangenis belandt. Of van Faïza, een eenvoudig meisje uit Younes’ dorp, die met een dode wil trouwen. Al deze levens worden door de brief van Younes geleidelijk met elkaar verbonden, zoals de vier windrichtingen ieder op zich staan en zich verbinden tot de windroos. De windroos is dan ook het structurerend beginsel in de opbouw van het boek in verschillende hoofdstukken.

Vrouwland, geschreven door een Belgisch-Marokkaanse vrouw: het had het zoveelste boek kunnen zijn in de stroom autobiografische verhalen van zich aan godsdienst, traditie en achterlijkheid ontworstelende ‘allochtone’ vrouwen. Verhalen waar ik natuurlijk niets wil op afdingen, maar waarvan de receptie in de media soms een wat dubieuze gretigheid heeft die meer op superioriteitsgevoel wijst dan op begrip. Een grote kwaliteit van deze roman is de volstrekte afwezigheid van ook maar enige tendens. Natuurlijk, het gaat over de uitzichtloosheid voor jongeren in Marokko, over de spanning tussen de westerse levensstijl en de Marokkaanse gemeenschap, over de hypocrisie van het integratiediscours, over racisme en de nefaste terugbots daarvan – van integrisme over zelfverloochening tot criminaliteit -, maar het boek is nergens betogend of gelijkhebberig.

Zoals het een echte romanschrijfster betaamt, tekent Rachida Lamrabet karakters in een context en laat die levens voor zich spreken. Niemand wordt veroordeeld, niets wordt ‘aangetoond’ of ‘bewezen’. Van de ‘witte Marokkaanse’ Mara tot de integrist Mounir, die maar enkele bladzijden meespeelt: het zijn allemaal geloofwaardige figuren met hun eigen logica, hun eigen taal, hun eigen menselijkheid. Het paradoxale resultaat is dat het boek op die manier honderd keer meer zegt over zijn thema’s dan welk pamflet of welke ik-belijdenis ook. Het is in dat opzicht gezond tegengif tegen vaak gedebiteerde simplismen over de Marokkaanse gemeenschap en haar ‘vastzitten’ in de traditie, over inburgering en emancipatie, over ‘onze waarden’ en ‘onze verlichting’. Het plaatje in het boek is behoorlijk complexer.

Vrouwland is bovenal een mooi verhaal dat zich laat lezen als een trein. Het is spannend, heeft tempo en is geschreven in een vlotte en snedige stijl. Soms met veel gevoel voor humor, soms zeer poëtisch. Een paar beelden zijn onvergetelijk: de uitgedroogde rivier die door het dorp loopt bijvoorbeeld. Of het kerkhof bezaaid met zwarte plastic zakken. Het is ook een erg fantasierijk boek, in die mate zelfs dat het soms iets magisch-realistisch krijgt. De nuchtersten onder ons zullen een en ander mogelijk ‘erover’ vinden, maar mij heeft het bekoord. Het draagt bij tot de heel eigen kleur van dit boek. Zo zal u onderweg een heks tegenkomen. Een echte heks. In Vrouwland is zoiets natuurlijk niet mogelijk, maar in Vrouwland wel.

Hardcover | 239 Pagina's | Meulenhoff/Manteau 2007 ISBN 978 90 8542 113 9

© Charles Ducal, november 2007

Deze recensie is verschenen in De Morgen maar oorspronkelijk geschreven voor Leestafel.

Reageren? Klik hier!

Vrouwland

Younes woont en studeert in Marokko. Plannen om zoals vele landgenoten weg te gaan heeft hij niet, maar dan ontmoet hij het Marokkaanse meisje Mariam. Zij is op vakantie in Marokko, ze woont en studeert in België. Younes valt voor haar, en vlak voor ze terug zal gaan naar Antwerpen vraagt hij haar ten huwelijk. Ze accepteert, maar beantwoordt vervolgens geen enkele brief. Younes schrijft een laatste brief op de achterkant van zijn diploma, en waagt met zijn vriend Nourdin en een andere Afrikaan, Abdelkader, de oversteek naar Spanje.

Dat loopt niet goed af, en zijn buurmeisje Faiza is radeloos. Zij was zo verliefd op hem dat ze ook na zijn dood nog met hem getrouwd wil zijn. Ze zal hem dan immers terugvinden in het hiernamaals. Een zieneres vertelt haar dat ze de brief moet vinden, en er achter moet komen wat het antwoord op de inhoud was. Intussen volgen we Mariam, die zich Mara noemt, bij haar pogingen om Europees te worden. Ze is Younes al lang vergeten. Tot er een onbekende aan haar deur staat, met een brief.

Het boek verhaalt over een aantal jongelui die proberen hun weg te vinden. Younes die een veelbelovende toekomst voor zich heeft, gaat op zoek naar de Liefde. Mara moet vechten tegen vooroordelen en haar Marokkaanse achtergrond om carrière te kunnen maken. Haar broer is op het verkeerde pad geraakt, omdat hij met dezelfde problemen kampt. Ook voelt hij zich verantwoordelijk voor de 'ontsporende' zus. Abdelkader heeft eigenlijk al gevonden wat hij zocht, maar zet dat vanwege een ereschuld op het spel.

Het is een boek dat vertelt over de problemen waar allochtonen tegenaan lopen, waarvan de eigen keuzes niet de minste zijn. Hoe moeten zij hetgeen ze geleerd hebben in overeenstemming brengen met wat ze zouden willen? Het is vooral die innerlijke strijd die door Lamrabet aangekaart wordt, waardoor het een boeiend boek is geworden. Als je deel uitmaakt van twee zo verschillende culturen, waar moet je dan voor kiezen?
Het boek is een levendig geheel geworden omdat ze de personages afwisselend laat vertellen, waardoor cultuurverschillen goed tot uiting komen: het magische van Afrikaanse landen versus de harde individualiteit in Europa. Ik was heel tevreden over dit boek.

ISBN 978 90 8542 113 9 | Hardcover | 239 Pagina's | Meulenhoff/Manteau | 2007

© Marjo, februari 2008

Reageren? Klik hier!