Het tegenovergestelde van een mens
Lieke Marsman

Een roman schrijven over de opwarming van de aarde, hoe pak je zoiets aan? Klimaatverandering is waarschijnlijk het belangrijkste probleem van deze tijd, maar toch hebben maar weinig romanciers zich eraan gewaagd, de Indiase schrijver Amitav Ghosh is een van de schaarse uitzonderingen. Te abstract en te ongrijpbaar? Een te groot gevoel van machteloosheid?

Ida, 29 en hoofdpersoon in Lieke Marsmans debuutroman, is klimaatwetenschapper, en als klein meisje al dacht ze diep over de dingen na:

‘Op een gegeven moment zei mijn moeder dat de mens door en door slecht was, hakte vervolgens een winterpeen in tweeën.
De uitspraak maakte veel indruk: als mensen slecht waren, en ik wilde goed zijn, dan moest ik ervoor zorgen dat ik het tegenovergestelde van een mens was. In de periode die volgde deed ik dat in eerste instantie vooral door te oefenen met zo lang mogelijk op mijn handen te lopen. In de schoolzandbak groef ik een zo diep mogelijke kuil in de hoop een glimp van Nieuw-Zeeland op te vangen.’

Na haar afstuderen reist Ida af naar Noord-Italië, waar ze wordt ingezet bij een onderzoeksproject over het verwijderen van een stuwdam. Veel stelt haar werk niet voor, en dus heeft ze alle tijd om na te denken, die drang is nooit overgegaan. Over de zin van haar onderzoek. Over de stagnerende relatie met haar vriendin Robin. Over filosofie. Over het boek This changes everything van klimaatactiviste Naomi Klein, die al snel uitgroeit tot haar nieuwe heldin omdat zij schrijft waar het werkelijk om gaat. Klimaatverandering, zegt Klein, heeft alles te maken met de kenmerken van het neoliberale tijdvak waarin we leven: de macht van het bedrijfsleven versus de onmacht van de staat; het idee dat alle problemen, ook klimaatverandering, kunnen worden overgelaten aan de vrije markt. Die wereld is echter zo groot en zo ongrijpbaar dat zij ons alle wapens uit handen slaat:

‘Wat als de reden dat de meesten van ons niet in actie komen niet is dat we te zelfzuchtig zijn om ons zorgen te maken over een ogenschijnlijk abstract en ververwijderd probleem – maar dat we juist verlamd worden door hoeveel het ons wél kan schelen?’

Dat is wat Ida herkent: haar apathie is een gevolg van hoe de generatie die het neoliberalisme mogelijk heeft gemaakt de wereld achterlaat; haar cynisme is in werkelijkheid een uiting van verslagenheid. Ze gebruikt, zegt ze ergens, cynische grapjes om zich staande te houden in een wereld waar ze niet voor gekozen heeft, nooit voor zou kiezen, maar waaruit ze ook geen uitweg ziet.

Juist dit gevoelige, op de huid van de tijd analyseren van de vraag hoe te leven, maakt dat Het tegenovergestelde van een mens nog lang nazindert in je hoofd. Daarbij past wel de kanttekening dat Naomi Klein wel degelijk oplossingen aanreikt voor degenen die in verzet willen komen: collectieve actie van onderop. Klein geeft hiervan een heleboel voorbeelden, en in Nederland kun je denken aan de actiegroep Code rood die vorig jaar de steenkolenoverslag in het Amsterdamse Westelijk Havengebied bezette. Maar dat deel van Naomi Kleins boodschap gaat goeddeels voorbij aan Ida, en misschien ook wel aan de schrijfster.

Dat wordt echter ruimschoots goedgemaakt door de vorm waarin het boek is geschreven. Het tegenovergestelde van een mens is geen conventionele roman maar een speelse afwisseling van verhaal, poëzie (Lieke Marsman is ook een gelauwerd dichteres), citaten en filosofische reflecties, onderdelen die elkaar op een verrassende manier versterken. Een belangrijk boek, een boek dat er toe doet!

ISBN 9789025446345 | Hardcover | 175 pagina's | Uitgeverij Atlas Contact | juni 2017

© Hein-Anton van der Heijden, 22 september 2018

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER