Onbepaald door het lot 
Imre Kertész

Wanneer ik deze roman in handen krijg ben ik onder de indruk. De abstracte omslag toont grof uitgesmeerde verf wat van boven naar beneden al snel kleur verliest om te eindigen in zwart. Het enige luchtige op de voorkant van deze roman is het bijtje van de uitgeverij. 
Aan de achterzijde van het boek kijkt de auteur, getooid met zwarte hoed, zwarte jas en witte sjaal, ons niet aan maar zoekt naar een punt in de oneindigheid. Zijn blik is zeer gereserveerd en in mijn ogen achterdochtig alsof hij wil zeggen ‘jij gaat mijn boek geen goed boek vinden’. Dat een omslag iets kan vertellen is mij nu wel duidelijk.

Waar gaat ‘Onbepaald door het lot’ over? Allereerst bestaat de roman uit drie verhalen, zo u wilt uit drie romans, die op een bijzondere manier niet los van elkaar staan.

Het eerste verhaal ‘Onbepaald door het lot’ vertelt de belevenissen van de jonge Imre. Onderweg naar zijn werk wordt hij door een vriendelijke Hongaarse politieagent opgepakt en haast charmant overgedragen aan de nazi’s. Hij belandt daarna via de ons wel bekende verschrikkelijke treinreizen in Auschwitz. De schrijver beziet en beschrijft haast neutraal de verschrikking van het uitroeien omdat emoties toelaten het einde zou betekenen zowel toen als tijdens het schrijven. “Het valt allemaal wel mee, ik wil hier overleven, ik moet positief blijven en goed meewerken”.

Deze houding brengt hem, (zo denkt de jongen) eerst naar Buchenwald en vervolgens naar Trögliz/Rehmsdorf waar hij ternauwernood overleeft.
Het hele verhaal is in mijn ogen aangrijpend, meeslepend en briljant verwoord. Wanneer de jongen positieve gevoelens beschrijft als hij na 24 uur zonder drinken, eindelijk een beker koud schoon water kan drinken, begrijp ik dit totaal. Het is deze houding waarmee hij weet te overleven.

Daarna volgt het verhaal ‘Het Fiasco’. Hierin beschrijft Kertész  het moeilijke leven van een schrijver wiens roman door de uitgever afgewezen wordt wegens gebrek aan kwaliteit. De afgewezen roman, komt overeen met ‘Onbepaald door het lot’. De schrijver in het verhaal begint aan een nieuwe roman. Deze roman vertelt het verhaal van een surrealistische wereld die veel overeenkomst heeft met een dictatuur zonder dat de lezer daar echte aanwijzingen voor vindt. Ook in dit verhaal is het thema vrijheid en onvrijheid.

Met moeite kan ik de schrijver volgen. De zinnen worden langer en er komen meer en meer bijzinnen, verwijzingen naar eerdere of latere voorvallen, bedenkingen, overwegingen, en verschillende invalshoeken van waarnemen. Met moeite worstel ik me door het tweede verhaal  heen. Ik zie het geniale van deze schrijver niet, maar geloof het graag. Ik ben niet bekwaam genoeg om er een oordeel over te vormen.

‘Kaddisj voor een niet geboren kind’ het derde en laatste verhaal in dit boek, is een voor mij totaal onbegrijpelijke monoloog. Het is een intellectuele verhandeling waar ik na veertig bladzijden mee stop. Ik kan me door de ingewikkelde manier van schrijven niet concentreren op het verhaal. Wat wil de schrijver zeggen en waar gaat het naar toe?
Het is een bijzonder boek maar helaas is dit een van de weinige boeken die ik niet uit lees. Het gaat mij boven m'n pet. Dat ligt niet aan de schrijver, dat ligt aan deze recensent. Daarbij kan ik u geruststellen. Het eerste verhaal ‘Onbepaald door het lot’ is een prachtig verhaal en zeer goed leesbaar.

Imre Kertész is een in 1929 te Boedapest (Hongarije) geboren schrijver die de Nobelprijs 2002 voor literatuur won.
Hij schreef na de oorlog de ervaringen die hij als veertienjarige jongen opdeed in, achtereenvolgens,  Auschwitz, Buchenwald en Trögliz/Rehmsdorf op en stuurde deze naar een uitgever. Zijn werk werd afgewezen omdat het niet genoeg kwaliteit zou bezitten.
Het zou nog tot 1975 duren voor hij een uitgever zou vinden die zijn werk wilde publiceren.
Het boek werd door regisseur Lajos Koltai in 2005 verfilmd en kwam uit onder de naam ‘Fateless’.
Naast lof kwam er ook veel kritiek omdat Imre Kertész vertelt dat de holocaust wel moest gebeuren en (eeuwen) van tevoren aanwijsbaar was. Hij maakt iedereen tot schuldige zodat er geen schuldigen meer zijn. Zijn positieve ervaring over de concentratiekampen werd hem ook erg kwalijk genomen.

ISBN 9789023441571 | Hardcover | 744 pagina's | Uitgeverij De Bezige Bij | oktober 2009

© Jan van Rijsingen, 23 maart 2016

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER