De jodenauto
Franz Fühmann

‘Ik wist het niet, en nog altijd weet ik het niet, misschien is het zo dat een mens zijn leven lang op weg is naar de persoon die hij zou kunnen zijn en die hij met de zich verwonderende ogen van een kind misschien voor het eerst gezien heeft in het spiegelende groen van de tegelkachel’.

In deze fragmentarische roman beschrijft Franz Fühmann zijn leven.
Als hij negen jaar is, griezelt hij net als de anderen mee als de horrorverhalen over Joden verteld worden. Een volk dat zich schuldig maakt aan het ontvoeren van meisjes, een volk dat er sowieso al anders uitziet. Ze hebben immers, zo hoort hij als de volwassenen praten, kromme neuzen en zwart haar, en ze waren de schuld van alles wat slecht was in de wereld.

Hoe kan een kind beter weten? Hij kan alleen maar informatie opzuigen. Het verteren komt later. Toch wordt in zijn jeugd al de kiem gelegd van het kunnen onderscheiden. Als hij in een katholiek internaat zit, komt heel zijn wezen in opstand tegen de strikt spartaanse gang van zaken. Zo’n hekel heeft hij er aan dat hij zelfs wenst dat de Roden komen en de hele boel kort en klein slaan. Hij vlucht, en hoeft van zijn vader niet terug. ‘De toekomst ligt niet bij de reactionaire clerus, maar in het Duitsland van Adolf Hitler.’
En dus wordt hij lid van de fascistische jeugdorganisatie.

Zoals het heel veel Duitsers verging, vergaat het hem ook: hij raakt in de ban van het nationaal-socialisme. Hitler is degene die Duitsland gaat redden. En ook Sudetenland, waar hij woont. Dat zal ingelijfd worden en er bij horen. Maar als de Duitsers inderdaad komen, gaat dat niet in de vorm van vrede en broederschap. Nee, de soldaten zijn ruw, meisjes zijn niet veilig, mensen worden om onduidelijke redenen opgepakt, belastingen steeds maar hoger. Hun land is hun land niet meer.
Dan breekt de oorlog, die de Führer tegen zou houden, toch uit. En nee, dat was niet de schuld van Hitler, die had bij de telefoon zitten wachten op een gezant uit Polen, om over een regeling te praten. De propaganda-oorlog is al een tijdje aan de gang, en al die mooie verhalen wilde het volk maar al te graag geloven.

Tegen de wil van zijn ouders in, belandt hij in de Rijksarbeidsdienst, waar hij gedrild wordt als een soldaat maar de underdog is. Ook als er voor de Arbeidsmannen geen werk is worden ze bezig gehouden. Dan maar marcheren en kniebuigingen maken, of greppels graven die later weer dichtvielen, om ze dan maar weer open te graven. Maar tenslotte wordt ook hen een geweer in de handen geduwd. Het leger is gereed voor de aanval. ‘maar omdat we een vriendschapsverdrag hebben met Rusland, kon het alleen om de doortocht naar Perzië of India gaan.´ De lezer weet: Hitler trok zich niets aan van afspraken, en het werd Stalingrad.

Al eerder vielen schellen van zijn ogen, maar als hij ziet hoe het leger omgaat met de arme Litouwers, krijgt zijn geloof in het grote Duitse Rijk opnieuw een knauw.
Hij wordt telexist bij  de Wehrmacht, en is in Athene voor een cursus als de aanslag op Hitler plaatsvindt. Hij ziet toe hoe de ene na de andere officier, hoog en laag, zich haast ten koste van de ander, om zijn trouw aan de Führer te betuigen. Angst is het, stelt hij vast: ze zijn allemaal bang.

Als hij, na een periode in krijgsgevangenschap te hebben gezeten, in Letland een baan vindt, leert hij de Russische ideologie kennen. Hij heeft ‘een nieuw deugdelijk wereldbeeld’. Dus nu er in het oosten van Duitsland een volksstaat komt, kan hij eindelijk naar huis. Dan zegt een oude vriend tegen hem:‘ U zult uw ideologische haren binnenkort wel kwijtraken, het leven zal u zelf overtuigen: over een jaar is uw Russische zone ingestort’ ‘ Over een jaar hebt u uw staat grondig leren kennen.’
De man krijgt gelijk...

Dit boek laat zien hoe beïnvloedbaar een mens is. De hoofdpersoon en schrijver van dit boek slaagt er in, iedere keer weer, om door het gedrag en de woorden van anderen heen te kijken en  in te zien wat er niet klopt. Steeds trekt hij een eigen conclusie. Het is een lange weg geweest, een weg die hij in deze verhalen in perioden verdeelt. Het is een boek waar het verhaal en hetgeen verteld moet worden belangrijker is dan de stijl. Geen vlot lezend boek, maar zeer interessant.

Franz Fühmann (1922-1984) diende van 1941 tot 1945 bij de Wehrmacht, en verkoos na zijn vrijlating in de DDR te blijven.

ISBN 9789048819713 | hardcover |272 pagina's |Uitgeverij  Lebowski| mei 2014
Vertaald uit het Duits door Lucienne Pruijs

© Marjo, 2 juni 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER