De weg naar zee
Elke Geurts
Tessa is op weg naar zee. Met haar 7-jarig dochtertje Summer in de bolderkar zwoegt ze op een snikhete dag door de duinen naar het strand. Het is de laatste dag van een te korte vakantie. Samen met een oude schoolvriendin heeft ze voor een week een vakantiehuisje gehuurd van Staatsbosbeheer in een afgelegen stuk duingebied. Echte vriendinnen kun je Tessa en Gina niet noemen: af en toe trekken ze samen op, omdat dat vanzelfsprekend voelt als je leven vanaf de lagere school volgens een zelfde patroon lijkt te verlopen: vervolgopleiding, baan, trouwen, een kind krijgen, 40 worden. Maar Tessa voelt zich op alle terreinen tekortschieten: haar opleiding is minder, haar baantje als kapster stelt niets voor, ze is inmiddels gescheiden en haar dochtertje Summer is niet de mini-me geworden die dat allemaal goed zou moeten maken. Gina's dochter blijkt hoogbegaafd, terwijl Summer geestelijk een achterstand heeft.
In het duingebied waar de vrouwen zitten is een pyromaan actief geweest en als ze op een avond politiehelikopters horen en gescharrel in de struiken, is de maat voor de bange Gina vol: ze wil de vakantie afbreken en de volgende dag naar huis. Tessa geeft toe, maar wil nog één keer met Summer naar het strand. Ondanks dat het daar veel te warm voor is, onderneemt ze de tocht door de brandende zon richting zee. Tot overmaat van ramp verdwaalt ze: met te weinig voedsel en water en zonder schaduw ontstaat een levensgevaarlijke situatie, voor moeder èn kind. En dan is er mogelijk ook nog ergens een pyromaan...
Tessa denkt en piekert de hele weg: over de situatie waarin ze zich nu bevindt en over het verloop van haar leven, vooral vanaf de geboorte van Summer. Bij haar vader, die het beroep van kapster maar minderwaardig vindt, hoopte ze wat goed te maken door een briljante kleindochter op de wereld te zetten. Maar als Summer geboren wordt, is het duidelijk dat er iets mis is met haar.
De karaktertekening van Tessa is geslaagd. Mede door het gedrag van de mensen om haar heen en haar reacties daarop krijgen we een beeld dat meer zegt dan alleen haar innerlijke monoloog. Al vrij snel in het verhaal wordt duidelijk dat haar dochtertje Summer een mongooltje is. Tessa weigert dat de accepteren. Aanvankelijk houdt ze iedereen weg bij de baby, bang als ze is voor de reacties. En terwijl ze nu juist alle steun zou kunnen gebruiken, laat de omgeving het afweten. Dat haar ouders zich voorlopig niet meer laten zien nadat ze hun kleinkind eindelijk hebben mogen bekijken, versterkt haar minderwaardigheidsgevoel enorm. Ze heeft weer gefaald in hun ogen. Kennissen en buren mijden haar of maken (onbedoeld) kwetsende opmerkingen, vriendinnen troosten met onwaarachtige clichés en het toppunt is de beschrijving van de ontmoeting met een moeder van een veel ernstiger geestelijk gehandicapt zoontje die beweert dat dit het beste is wat haar is overkomen. Tessa walgt er allemaal van. Haar man is de enige die hun dochtertje accepteert zoals ze is, dol op haar is en Tessa's steun zou kunnen zijn, maar die stoot ze van zich af, omdat zij er van overtuigd raakt dat er wat aan te doen is. Doordat het hele verhaal bij Tessa vandaan komt, zit de lezer als het ware opgesloten in haar hoofd. Of iedereen om haar heen dus de bedoeling heeft haar te kwetsen, te veroordelen, af te wijzen, dat kun je niet weten. Maar het is wel hoe het bij haar binnenkomt en dat maakt het tegelijkertijd ook mogelijk om haar beter te begrijpen.
Ze bijt zich vast in de gedachte dat Summer weliswaar de uiterlijke kenmerken van een mongooltje heeft, maar dat dat een vergissing van de natuur is. Dat haar kind beoordeeld wordt op haar uiterlijk en dat als ze er normaal uit zou zien, de vooroordelen vanzelf zouden verdwijnen en ze alle kansen op een normaal leven zou krijgen. Misschien moet ze wat meer haar best doen met leren, maar er zit beslist meer in dan anderen denken. En ze zet uit liefde voor Summer een heel project op om voor haar het allerbeste te bereiken.
En dan gaat het wringen bij het lezen. Je voelt de blinde gedrevenheid van Tessa, haar wanhoop, haar vastberadenheid, haar liefde voor het kind en de ondragelijke last die ze voelt (het gesleep door het mulle zand is heel symbolisch). Tussen de regels staat de onmacht van de vader die anders zou willen. Er is een vriendin die een poging doet haar in te doen zien dat ze misschien hulp nodig heeft bij het aanvaarden: ze wordt weg gesnauwd. Haar ouders gooien juist olie op het vuur.
Summer leren we vooral kennen via de dingen die ze zegt en hoe ze reageert op haar moeder. Het kost geen enkele moeite om je in het kleine meisje te verplaatsen. Haar opmerkingen snijden je door je ziel, ze doet zo ontzettend haar best, verdraagt zoveel. De tranen springen in je ogen!
Ik ga niet verklappen hoe De weg naar zee afloopt. En eigenlijk weet ik dat ook niet precies. Het lijkt er op dat Tessa door de hitte en de dorst een zonnesteek heeft. En omdat we nog steeds in haar hoofd zitten weten we niet meer wat echt en wat hallucinatie is. Misschien maar goed ook. Nu mogen we er zelf desgewenst nog een hoopvol einde aan breien.
In het interview met Jeroen Kan zei Elke Geurts dat ze in dit boek probeert de grenzen op te zoeken en dat heeft ze zeker gedaan. Niet wat betreft geloofwaardigheid, maar wel t.a.v. waartoe moeders in staat zijn voor de bestwil van hun kinderen. Ze bleef benadrukken dat deze moeder veel van haar kind hield en het beste voor haar wilde. Ze verwees daarbij naar veel moeders van "normale" kinderen die ook hun kind niet accepteren zoals het is. Die ze extra lessen opdringen voor een schooladvies waarbij ze uiteindelijk toch weer struikelen of voortdurend op hun tenen moeten lopen, maar er zijn ook extremen in sport en bij "voice" wedstrijden. Hoeveel pushen en dreigementen komen daaraan te pas? Is dat wèl acceptabel?
Het boek zet zeker aan tot nadenken over hoe er in het algemeen met kinderen wordt om gegaan. Mogen ze zichzelf nog zijn, zich onbevangen ontwikkelen en daarbij wel gestimuleerd, maar niet gepusht worden? Maar ook over hoe kwetsend goedbedoelde opmerkingen tegen ouders van een mongooltje kunnen zijn. Hoe noodzakelijk het is deze ouders na de geboorte te begeleiden. En dat ook deze kinderen een kans verdienen op een gelukkig en geslaagd leven, zonder forceren, binnen hun eigen mogelijkheden.
Wat me bij het lezen van dit boek overkwam, maakte ik nog niet eerder mee. Het verhaal is zo aangrijpend en beklemmend en zo wurgend spannend dat je tegelijkertijd verder wilt lezen om de afloop te kennen en eigenlijk ook weer niet omdat je het ergste gaat vrezen. Elke Geurts grijpt je vast en sleurt je het verhaal in, daarna is geen ontkomen meer aan. Sluipenderwijs komt het onheil dichterbij, je voelt het aankomen, maar ziet het niet, kan er de vinger niet op leggen. Toen het boek uit was, moest ik eerst een paar dagen bijkomen voor ik in staat was om te kunnen achterhalen waarom het me zo verwarde. En hoe ze dat klaargespeeld heeft.
Het is zeker een boek dat heel wat discussie zal oproepen als het besproken wordt in een leeskring. Het is er uitermate geschikt voor. Zowel wat betreft de inhoud als de literaire analyse. Hoe wordt de spanning opgebouwd bijvoorbeeld, welke motieven herken je? Wat is het hoofdthema en welke andere thema's komen aan bod? Welke rol speelt de setting in het verhaal? Wat vind je van het motto?
ISBN 9789023485612 | Hardcover | 155 pagina's | De Bezige Bij | 2013
© JannieTr, 15 december 2013
Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER
